Pipistrellus pipistrellus:  Ενα από τα κοινά είδη που ζεί κοντά σε περιοχές όπου ζούν άνθρωποι.

 

Οι νυχτερίδες είναι τα μόνα θηλαστικά μαζί με τις ιπτάμενες αλεπούδες (Pteropus giganteus) που έχουν τη δυνατότητα να πετούν. Ανήκουν στην Τάξη Chiroptera στην οποία μαζί με τα πτηνά είναι τα μόνα σπονδυλωτά είδη που μπορούν να πετάξουν.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πάνω από 1000 διαφορετικά είδη νυχτερίδας με διαφορετικά μεγέθη αλλά και διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. Θα τις συναντήσουμε σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική και τις υπόλοιπες πολικές περιοχές, όπου το κρύο είναι το βασικό χαρακτηριστικό. Στην Ευρώπη ζουν περί τα 40 διαφορετικά είδη. Η μεγαλύτερη νυχτερίδα ζει στην Αυστραλία και έχει άνοιγμα φτερών 60 cm και βάρος περί τα 200 γραμμάρια. Η μικρότερη είναι το είδος Craseonycteris thonglongyai με βάρος μόλις 2 γραμμάρια. Αυτή θεωρείται και το μικρότερο θηλαστικό που υπάρχει στον κόσμο.

Ο σκελετός της είναι ιδιαίτερα λεπτός και ευαίσθητος για να μπορεί να είναι ελαφρύς, ώστε να διευκολύνει στο πέταγμα το ζώο. Τα περισσότερα είδη έχουν ένα πυκνό τρίχωμα γκρι ή καφέ μέχρι και μαύρο και στη ράχη τους είναι πιο σκούρο από ότι στην κοιλιά τους. Σε αντίθεση με τα άλλα θηλαστικά, δεν έχουν μαλλί, αλλά ειδικό τύπο τριχώματος που αποτελείται από ένα είδος λεπιών και που χρησιμεύουν στην κατάταξη των διάφορων ειδών.

Σκελετός νυχτερίδας Φωτογραφία: Wikipedia

 

Το πιο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι οι μεμβράνες που έχουν για να μπορούν να πετάνε. Αυτές ενώνουν τα δάχτυλα των χεριών τους, που είναι ιδιαίτερα μακριά σε σχέση με τα άλλα θηλαστικά. Επίσης μεμβράνες ενώνουν και τα πίσω πόδια τους τα οποία καταλήγουν σε πέντε δάχτυλα, τα οποία έχουν ένα είδος νυχιού με το οποίο μπορούν ο νυχτερίδες να κρέμονται όταν είναι στους χώρους ανάπαυσης τους. Αυτά τα νύχια λειτουργούν χωρίς μυϊκή δύναμη και έτσι πολύ συχνά μπορούμε να δούμε νεκρές νυχτερίδες να εξακολουθούν να κρέμονται στα σημεία που πέθαναν. Γενικά έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον σκελετό τους, αλλά αυτές οι λεπτομέρειες ξεπερνούν αυτό το άρθρο.

Το σχήμα του κεφαλιού τους διαφέρει πολύ από είδος σε είδος. Κάποιες μοιάζουν με ποντίκι, κάτι που ερμηνεύει και το κοινό όνομα τους σε άλλες γλώσσες, ενώ άλλες έχουν πολύ μεγάλα αυτιά που τους είναι απαραίτητα για να πιάνουν τους υπερήχους με τους οποίους εντοπίζουν τη λεία τους ή τα αντικείμενα και έτσι αποφεύγουν μέσα στο σκοτάδι να συγκρούονται πάνω τους. Επιπλέον έχουν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν μερικά είδη χρησιμοποιώντας τα μαγνητικά πεδία της γης, όπως κάνουν τα αποδημητικά πουλιά.

Craseonycteris thonglongyai. Ίσως το μικρότερο είδος νυχτερίδας

 

Τα περισσότερα είδη έχουν από 32 μέχρι 38 δόντια και είναι έτσι τοποθετημένα, ώστε να μπορούν να τρέφονται άνετα, ανάλογα με το είδος τροφής που προτιμάνε. Αυτά που τρέφονται με έντομα (και είναι τα περισσότερα είδη) έχουν πλατιά πίσω δόντια για να μπορούν να σπάνε το σκληρό κέλυφος κάποιων εντόμων που συλλαμβάνουν στον αέρα.

Τα θηλυκά άτομα είναι λίγο πιο μεγάλα από τα αρσενικά, αλλά όχι τόσο, ώστε να μπορεί κανείς από μακριά να διαπιστώσει το φύλο τους.

Τα περισσότερα είδη τρέφονται με έντομα που συνήθως συλλαμβάνουν στον αέρα. Μεγαλύτερα είδη όμως μπορεί να τραφούν και με μικρά θηλαστικά, όπως είναι τα ποντίκια, μικρότερες νυχτερίδες, μικρά είδη πουλιών, βατράχια και ψάρια. Στις τροπικές περιοχές υπάρχουν όμως και είδη που τρέφονται με φρούτα ή νέκταρ λουλουδιών. Εκεί παίζουν σημαντικό ρόλο, γιατί βοηθούν στην επικονίαση των δένδρων και στη μεταφορά σπόρων σε άλλα σημεία, μακριά από τα δένδρα όπου τρέφονται. Υπάρχουν και τρία είδη που τρέφονται με αίμα άλλων ζώων.

Eptesicus anatolicus

 

Λόγω κατασκευής του σώματος τους και των μεμβρανών που διαθέτουν μπορούν να πετάνε με μεγάλη ταχύτητα. Κάποια είδη με μικρά φτερά και μεγάλες ταχύτητες ζουν και πετούν σε ανοιχτές περιοχές, ενώ άλλα με πιο μεγάλα φτερά ζουν σε περιοχές ανάμεσα σε δένδρα και άλλα εμπόδια, αφού πετούν πιο αργά. Ελάχιστα είδη, όπως η νυχτερίδα βαμπίρ κινούνται επιδέξια στο έδαφος, ενώ τέλος μερικά έχουν την ικανότητα να κολυμπούν και να απογειώνονται κατευθείαν από την επιφάνεια του νερού. Χρειάζονται μεγάλη ενέργεια και γι’ αυτό έχουν τριπλάσιο μέγεθος καρδιάς από αντίστοιχα θηλαστικά του μεγέθους τους.

Πρόκειται για νυχτόβια ζώα. Προτιμούν να κοιμούνται την ημέρα σε σπηλιές, αλλά και σε ερημωμένα σπίτια, ορυχεία, κουφάλες δένδρων κλπ. Μερικά είδη, σε αντίθεση με την μεγάλη πλειοψηφία, ζουν μοναχικά και μερικά πέφτουν σε χειμερία νάρκη ή γίνονται αποδημητικά.

Barbastella barbastellus

 

Όλα τα είδη που ζουν στην Ευρώπη χρειάζονται κρυψώνες για το καλοκαίρι, αλλά και μέρη που το χειμώνα πέφτουν σε νάρκη προστατευμένα από την κακοκαιρία και τους εχθρούς τους. Έτσι από τα τέλη Αυγούστου κιόλας στις βορειότερες περιοχές της Ευρώπης, ψάχνουν και βρίσκουν κατάλληλα καταλύματα για τον χειμώνα. Τέτοια είναι κατάλληλες σπηλιές, αλλά και σήραγγες ή παλιές οχυρώσεις. Σε κάποιες περιοχές ζουν το χειμώνα πολλές χιλιάδες ζώα μαζί, ακόμα και διαφορετικά είδη, αλλά στις πιο πολλές περιπτώσεις ζουν μικρές ομάδες σε μικρά κατάλληλα καταλύματα.

Η Artibeus jamaicensis παρόλο που τρώει μόνο φρούτα, δεν είναι και από τα πιό συμπαθητικά ζώα...

 Από τα πολύ παλιά χρόνια η νυχτερίδα στην Ευρώπη έχει συσχετιστεί με το κακό. Αυτό φυσικά χωρίς κανένα υπαρκτό λόγο. Από τον Μεσαίωνα συνδύαζαν τη μαγεία με τις νυχτερίδες και από τότε ακόμα, πριν καν ανακαλύψουν οι επιστήμονες τη νυχτερίδα βαμπίρ, υπήρχαν μύθοι για την σχέση του βρικόλακα με τις νυχτερίδες. Αυτό συνεχίστηκε και αργότερα, μέχρι και σήμερα που σε κινηματογραφικά έργα ο ρόλος της είναι τρομακτικός. Όλα αυτά έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι είναι ένα αθόρυβο ζώο που κινείται τη νύχτα και μέχρι πριν κάποια χρόνια δεν ξέραμε πολλά για τον τρόπο που ζει. Πέρα από αυτό κάποιες φυλές πρωτόγονες χρησιμοποιούσαν ολόκληρη τη νυχτερίδα ή μέρος αυτής σαν φυλαχτό απέναντι σε διάφορα κακά. Στον Μεσαίωνα ακόμα και άνθρωποι που θεωρούνταν μορφωμένοι έλεγαν ότι αν βάλεις στο πρόσωπο σου αίμα νυχτερίδας θα μπορείς να βλέπεις πολύ καλά στο σκοτάδι! Επίσης το χρησιμοποιούσαν σαν ομοιοπαθητικό φάρμακο κατά των μαγισσών και των δαιμόνων. Στην πράξη οι νυχτερίδες είναι από τα πιο χρήσιμα ζώα, αφού πέρα από το γεγονός ότι δεν κάνουν κανένα κακό, ο ρόλος τους στον έλεγχο του αριθμού των εντόμων είναι σημαντικός. Κάθε βράδυ χιλιάδες έντομα καταναλώνονται από τις νυχτερίδες, αφού κάθε μια από αυτές μπορεί και τρώει μέχρι και το 1/3 του βάρους της σε έντομα. Πολλά είδη είναι απειλούμενα προς εξαφάνιση και ο βασικότερος λόγος είναι η καταστροφή των σημείων που μπορούν να καταφεύγουν, αλλά και τα δηλητήρια που χρησιμοποιούμε κατά των εντόμων στη γεωργία, αφού τρώνε έντομα τα οποία έχουν ήδη προσβληθεί από αυτά. Κάποια είδη θεωρούνται ήδη εξαφανισμένα, ενώ όλα τα είδη είναι υπό προστασία. Πολλές πληροφορίες έχουμε και στην Ελλάδα για τις νυχτερίδες από την ειδική βιολόγο Έλενα Παπαδάτου η οποία για αρκετά χρόνια ασχολείται αποκλειστικά με τις νυχτερίδες διατρέχοντας όλη την Ελλάδα για να κάνει έρευνες για τη ζωή τους.

Η Έλενα Παπαδάτου λέει για τις νυχτερίδες:
«...Εξάλλου, η θανάτωσή τους απαγορεύεται αυστηρά βάσει της εθνικής και της διεθνούς νομοθεσίας. Άλλες φορές, έντρομοι κάτοικοι σπιτιών που ανακαλύπτουν νυχτερίδες στη στέγη τους ή πίσω από κάποιο έπιπλο στο μπαλκόνι ηρεμούν έπειτα από μια ολιγόλεπτη κουβέντα, καθώς διαλύονται οι μύθοι και οι φόβοι και αποκαθίσταται η αλήθεια. Αν παρ’ όλα αυτά υπάρχει ενόχληση (π.χ. συγκέντρωση περιττωμάτων στη σοφίτα), τότε, διευκρινίζει η κ. Παπαδάτου, υπάρχουν λύσεις για την απαλλαγή είτε από τα περιττώματα είτε ακόμα και από την παρουσία των νυχτερίδων: απλώς περιμένουμε να φύγουν στις αρχές του χειμώνα και έπειτα βουλώνουμε τα κενά από όπου έχουμε παρατηρήσει ότι μπαινοβγαίνουν. Σε χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές στημένες από συλλόγους προστασίας νυχτερίδων που ασχολούνται με τέτοιου είδους θέματα. Υπάρχουν επίσης φορές που νυχτερίδες μπορεί να μπουν κατά λάθος σε σπίτια και να παγιδευθούν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να ανοίξουμε όλα τα παράθυρα, να σβήσουμε τα φώτα και να κάνουμε υπομονή, καθώς τις περιμένουμε να βρουν την έξοδο και να βγουν. «Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνες είναι περισσότερο φοβισμένες από εμάς σε μια τέτοια περίπτωση. Εμείς στην πραγματικότητα δεν έχουμε λόγο να φοβόμαστε, διότι δεν έχουν σκοπό ούτε κανένα λόγο να μας επιτεθούν παρά να βρουν την έξοδο όσο πιο γρήγορα γίνεται!» τονίζει η κ. Παπαδάτου. Τέλος, συμπληρώνει, μερικοί άνθρωποι φοβούνται τις ασθένειες που μπορεί να μεταφέρουν: ναι, είναι φορείς ασθενειών όπως όλα τα άγρια ζώα. Γι’ αυτό το λόγο δεν πρέπει ούτε χρειάζεται να έρθουμε σε άμεση επαφή με αυτές. Σε περίπτωση που δούμε νυχτερίδα πεσμένη και αδύναμη στο έδαφος, πιθανά είναι άρρωστη ή τραυματισμένη ή πρόκειται για νεογνό. Αν θέλουμε να τη μετακινήσουμε, βάζουμε γάντια ή χρησιμοποιούμε ένα πανάκι. Στη συνέχεια μπορούμε να επικοινωνήσουμε με κάποιο από τα κέντρα περίθαλψης άγριας ζωής όπως η ΑΝΙΜΑ στην Αθήνα.»

Πηγές: de.wikipedia.org - www.fledermausschutz.ch - dasarxeio.com/2014/04/05/338/, κ.α.