Το κάθε  δέντρο για να αναπτυχθεί και να επιβιώσει στην φύση, χρειάζεται να απορροφήσει διάφορες ουσίες  από το έδαφος και την ατμόσφαιρα, έτσι ώστε  με την βοήθεια της   ηλιακής  ενέργειας, αυτά να μετατραπούν  σε τροφή, αναγκαία για την ανάπτυξη του. Τα τέσσερα βασικά μέρη ενός δέντρου, τα οποία έχουν διαφορετικές λειτουργίες το κάθε ένα, αλλά παρ’ όλα αυτά το ένα χρειάζεται την συνεργασία του άλλου για την επιβίωσή του, είναι:  Το ριζικό σύστημα,  ο κορμός,  τα κλαδιά,  και τα φύλλα. 

Το ριζικό σύστημα

Το ριζικό σύστημα είναι υπεύθυνο για να στηρίζει το ίδιο το δέντρο, για την απορρόφηση και μεταφορά νερού και τροφής από το έδαφος στα κλαδιά και στα φύλλα του, και επίσης για την αποθήκευση  τροφής για τον χειμώνα. Στα δέντρα μικρής ηλικίας, η κεντρική ρίζα είναι  αυτή που στηρίζει τον κορμό, καθορίζοντας έτσι την θέση του στο έδαφος.  Με την πάροδο όμως του χρόνου,  όσο το δέντρο αναπτύσσεται, το ριζικό του σύστημα πολλαπλασιάζεται και επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις,   δημιουργώντας έτσι ένα πλέγμα από ρίζες ικανές να απορροφούν τις θρεπτικές ουσίες που χρειάζεται από το έδαφος. Στην φύση το ριζικό σύστημα αναπτύσσεται ανάλογα με τις ανάγκες του, και τις συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Απεναντίας, αν το περιορίσουμε σε χώρο που οι ρίζες του δεν μπορούν να επεκταθούν, περιορίζουμε και την ανάπτυξη ολόκληρου του δέντρου (αυτό ακριβώς που συμβαίνει και στα μπονσάι). Ο λόγος που στα μπονσάι  κόβουμε την κεντρική ρίζα, είναι γιατί πλέον δεν χρειάζεται και ταυτόχρονα για να αναπτύσσονται ριζίδια από την τομή, όπως επίσης από τις πλευρικές (γερασμένες) ρίζες, και για την σταθεροποίηση του δέντρου, αλλά και γενικά την ανανέωση του ριζικού συστήματος.   Η καλύτερη εποχή γι’ αυτήν την εργασία, είναι η άνοιξη, μόλις αρχίζουν να φουσκώνουν οι βλαστοί. Όμως σχεδόν πάντα προκαλούμε ένα σοβαρό τραύμα στο δέντρο  περιορίζοντας ή σταματώντας την ανάπτυξη του για τουλάχιστον ένα χρόνο ή και περισσότερο, αναγκάζοντάς το να στρέψει όλη την δύναμη του στο ριζικό σύστημα, και όχι στο υπόλοιπο δέντρο. Με την σωστή φροντίδα και τοποθετώντας την γλάστρα σε σκιά δίχως να το λιπαίνουμε  μέχρι να δούμε τις πρώτες ενδείξεις ανάπτυξης,(περίπου 5-6 εβδομάδες) έχουμε πολύ μεγάλες πιθανότητες το δέντρο μας να ξεπεράσει το σοκ που του προκαλέσαμε. Βασική προϋπόθεση είναι να μην παραλείπουμε να κόβουμε ορισμένα κλαδιά ή να αφαιρούμε μέρος από το φύλλωμα, ώστε να επικρατεί ισορροπία μεταξύ των δυο τμημάτων.

Ο κορμός και τα κλαδιά

 Ο κορμός και τα κλαδιά, είναι ο "σκελετός" του δέντρου, που και αυτά αναπτύσσονται  ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες  που επικρατούν στην περιοχή, και την διαμόρφωση του εδάφους. Όμως για  την ανάπτυξη όλων των δέντρων, εκτός από το νερό και τα θρεπτικά συστατικά, κύριος παράγοντας είναι και το ηλιακό φως,  απαραίτητο για την επιβίωση τους. Ένα δέντρο που αναπτύσσεται σε ένα λιβάδι και δεν έχει να συναγωνιστεί άλλα γύρο του, δεν έχει την ανάγκη να αναζητήσει το φως, αναπτύσσεται ομοιόμορφα απλώνοντας τα κλαδιά του προς όλες τις κατευθύνσεις. Αντίθετα αυτό που  αναπτύσσεται σε ένα πυκνό δάσος σε σημείο που οι ηλιακές ακτίνες είναι δύσκολο να εισχωρήσουν, είναι μονίμως στην αναζήτηση φωτός, με αποτέλεσμα να βλέπουμε ένα δέντρο με  πανύψηλο λεπτό κορμό και κλαδιά μόνο στην κορυφή. Το ίδιο θα παρατηρήσουμε και σε κάποιο φυτό που το έχουμε τοποθετήσει στο παράθυρό μας. Λόγω του χαμηλού φωτισμού,  όλα  τα κλαδιά του έχουν στραφεί προς την πλευρά που υπάρχει το φως. Δέντρα σε πλαγιές βουνών  που κυριαρχεί ο αέρας, έχουν την τάση να γέρνουν ή να έχουν γυμνές επιφανειακές ρίζες λόγω της διάβρωσης του εδάφους, προσπαθώντας να κρατηθούν γαντζωμένα σε βράχους. Με την πάροδο του χρόνου, τα κλαδιά ενός δέντρου μεγάλης  ηλικίας  γέρνουν προς τα κάτω λόγω βάρους, διακλαδώνονται και πολλαπλασιάζονται, διαμορφώνοντας το δέντρο που πολλές φορές βλέπουμε και θαυμάζουμε. Όλα τα παραπάνω όμως δεν μπορούν  να  συμβούν φυσιολογικά σε ένα μπονσάι που ζει και μεγαλώνει σε έναν περιορισμένο χώρο γλάστρας. Εκτός αν εμείς το "κατευθύνουμε" δένοντάς του τα κλαδιά με σύρμα, με  το τακτικό επιλεκτικό κλάδεμα, και το κορφολόγημα  για να του δώσουμε το τελικό του σχήμα. Όμως   αφαιρώντας τα  μεγάλα κλαδιά, καλό θα είναι να μην αφήνουμε μέρος που να προεξέχει από τον κορμό, (εκτός και αν θέλουμε να δημιουργήσουμε κάποιο νέο Jin) κόβοντάς το όσο το δυνατόν γίνεται πιο κοντά στον κορμό, ή ακόμα καλύτερα, να δημιουργήσουμε μια κοιλότητα στο σημείο αυτό, για να μπορέσει να επουλωθεί η πληγή  σωστά, καλύπτοντάς την με  ξυλόκολλα, βερνίκι παπουτσιών, βαζελίνη, πλαστελίνη, κερί κ.α. 

Τα φύλλα

Τέλος, τα φύλλα με την βοήθεια της φωτοσύνθεσης συμπληρώνουν το σύνολο της λειτουργίας ενός δέντρου. Για μια φορά ακόμα, το ηλιακό φως είναι αυτό που έχει τον πρωταρχικό ρόλο για την σωστή ισορροπία και  ανάπτυξη των φύλλων και ολόκληρου του δέντρου, είτε αυτό ζει στο φυσικό του περιβάλλον ή σε μια γλάστρα μπονσάι. Για να πετύχουμε όσο το δυνατό μικρότερα φύλλα, σωστό είναι να  φροντίζουμε για άπλετο φως ειδικά την άνοιξη που το δέντρο αρχίζει μια καινούργια περίοδο ανάπτυξης. Με την βοήθεια μιας αζωτούχου λίπανσης 1-2 εβδομάδες πριν, εφαρμόζουμε την τεχνική της αποφύλλωσης (μερικής ή ολικής) στις αρχές του καλοκαιριού, ώστε να αναγκάσουμε το δέντρο να ζήσει ακόμα μια νέα άνοιξη. Αφαιρούμε μόνο το φύλλο, αφήνοντας τον μίσχο να πέσει μόνος του, για να μην προξενήσουμε ζημιά στα μάτια που βρίσκονται στις μασχάλες τους, και στην συνέχεια σε 2-3 εβδομάδες θα εμφανιστούν τα νέα φύλλα που θα είναι κατά πολύ μικρότερα των προηγούμενων. Επίσης με την μερική αποφύλλωση, της κορυφής του δέντρου, (όπου υπάρχει και η περισσότερη ανάπτυξη) βοηθάμε τα λιγότερο εύρωστα κλαδιά στα χαμηλότερα σημεία του δέντρου να αναπτυχθούν.  Αφαιρώντας τα φύλλα, και αφήνοντας τον ήλιο να εισχωρήσει στο εσωτερικό του δέντρου, ενεργοποιούνται νέοι βλαστοί, δίνοντας μας την ευκαιρία να έχουμε  καλύτερη  διάταξη των κλαδιών.

Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται κάθε 2 – 3 χρόνια σε υγιή φυλλοβόλα  δέντρα μόνο,  και ποτέ σε κωνοφόρα.  Εάν έχουμε υγιή φύλλα, αυτό πιστοποιεί ότι έχουμε και υγιες δέντρο που αναπτύσσεται σωστά, ή το αντίθετο. Συνήθως στα φυλλοβόλα, το πρόβλημα δείχνει άμεσα (τα φύλλα τους μαραίνονται, ή κιτρινίζουν και χάνουν το βαθυπράσινο  χρώμα τους).  Ενώ στα κωνοφόρα, όταν οι βελόνες τους μας δείξουν ότι  υπάρχει κάποιο πρόβλημα,  είναι ήδη αργά.