Όπως όλα τα φυτά, έτσι και τα bonsai χρειάζονται χώμα για να μεγαλώσουν και να ευημερήσουν. Μέσα στο χώμα, οι ρίζες προσπαθούν να βρουν νερό και θρεπτικά συστατικά για να συντηρήσουν το bonsai. Για αυτό τον λόγο, είναι σημαντικό το χώμα να επιτρέπει στις ρίζες να απορροφήσουν νερό, καθώς και να ενισχύει την κυκλοφορία του αέρα μέσα του. Είναι επίσης απαραίτητο να μπορεί να συσσωρεύσει θρεπτικά συστατικά και να τα μεταφέρει στο bonsai.

Το απλό χώμα για φυτά και λουλούδια δεν είναι κατάλληλο για ένα bonsai, αλλά πως μπορούμε να ρυθμίσουμε τις αναλογίες του έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που προαναφέρθηκαν;
Μπορούμε να βρούμε αμέτρητες συνταγές για μίγμα χώματος κι αυτό γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει μία και μόνο «μαγική» συνταγή. Αν κοιτάξουμε την ίδια τη φύση, θα ανακαλύψουμε ότι φυτά και δέντρα του ίδιου είδους που αναπτύσσονται σε διαφορετικές συνθήκες ευημερούν όλα το ίδιο καλά.

Τα τρία βασικά συστατικά

Σχεδόν όλα τα μείγματα χώματος αποτελούνται από τρεις διαφορετικές βασικές ουσίες, οι οποίες είναι πηλός (δλδ χώμα), άμμος και τύρφη. Η σωστή αναλογία αυτών των οργανικών και ανόργανων συστατικών, έχει ως αποτέλεσμα ένα ιδανικό μείγμα χώματος το οποίο είναι κατάλληλο για τα περισσότερα bonsai.

Βασικό Μείγμα

Η βασική συνταγή αποτελείται από 4 μέρη πηλού, 4 μέρη τύρφης και 2 μέρη άμμου. Με τον όρο «άμμο» δεν εννοούμε την οικοδομική, αλλά την ψιλή ποταμίσια άμμο.

Εάν δεν είναι εφικτό να βρούμε ποταμίσια άμμο, κατάλληλα υλικά είναι και η ελαφρόπετρα ή ο περλίτης σε κόκκους όμως μικρής διαμέτρου.

Το μείγμα πρέπει να προσφέρει στα φυτά ένα σταθερό pH της τάξεως του 6 – 6,5. Φυσικά, το ιδανικό pH εξαρτάται από το είδος του φυτού που επιλέχθηκε ως bonsai.
Στα φαρμακεία υπάρχουν ταινίες (τα λεγόμενα «πεχάμετρα») που μπορούν να μετρήσουν το pH στο χώμα. Για την μέτρηση, χρειάζεται να τοποθετήσουμε 1 μέρος χώματος μαζί με 2 μέρη απεσταγμένο νερό σε ένα δοχείο. Ανακινούμε καλά και στη συνέχεια με ένα πεχάμετρο ελέγχουμε την οξύτητα του υγρού που έχει προκύψει με τη βοήθεια του χρωματικού κώδικα της ταινίας.
Εάν το pH βρεθεί πολύ όξινο, προσθέτουμε ασβέστιο (calcium carbonate, CaCO3) ή απλή στάχτη από τζάκι.
Εάν βρεθεί πολύ αλκαλικό, μπορούμε να προσθέσουμε λίγη παραπάνω τύρφη ή να ποτίσουμε το φυτό στη συνέχεια με σίδηρο ή διάλυμα λευκού ξυδιού (1 κουταλιά της σούπας σε 4 λίτρα νερό) και κάνουμε επανέλεγχο του μείγματος με καινούργιο πεχάμετρο.

Παραλλαγές του βασικού μείγματος

Για τα bonsai εσωτερικού χώρου, καθώς και για τα φυλλοβόλα bonsai, χρειάζεται μικρότερη ποσότητα άμμου και περισσότερη ποσότητα τύρφης.
Τα κωνοφόρα δέντρα ωφελούνται από μεγαλύτερη ποσότητα άμμου, καθώς επίσης και από άμμο πιο μεγάλης διαμέτρου. Όσο πιο χοντρή είναι η άμμος, τόσο πιο αφράτο γίνεται το μείγμα και υπάρχει μεγαλύτερος αερισμός του χώματος, καθώς και καλύτερη αποστράγγιση, κάτι που είναι απαραίτητο στα κωνοφόρα.

Χώμα εμπορίου για bonsai

Κανένα χώμα του εμπορίου δεν γίνεται από μόνο του ασφαλές μετά από όσα έχουν προαναφερθεί.
Υπάρχει πάντα λοιπόν η ανάγκη για μείγμα χώματος που να προσαρμόζεται στις προδιαγραφές του εκάστοτε δέντρου. Έτσι, για παράδειγμα το ροδόδεντρο, η αζαλέα και η γαρδένια είναι φυτά που θέλουν όξινο χώμα, η ερυθρελάτη ουδέτερο προς ελαφρώς όξινο, ενώ το σέδο (sedum) επιθυμεί ένα περισσότερο αλκαλικό χώμα και πρέπει να προσαρμόζουμε το μείγμα μας ανάλογα.

«Ειδικά «χώματα»

Υπάρχουν κάποια επιπλέον σημαντικά συστατικά που πρέπει να αναφερθούν:
1. Το Acadama είναι Ιαπωνικής προέλευσης υπόστρωμα από ψημένο πηλό, ο οποίος έχει παραμείνει για αρκετά χρόνια σε στέρεα μορφή. Αποθηκεύει κατάλληλα το νερό και επιτρέπει τον καλό αερισμό του χώματος. Το Acadama υπάρχει σε διάφορες κοκκομετρικές διαστάσεις και προσφέρεται σε δύο βαθμούς σκληρότητας: του μονού και του διπλού ψησίματος. Η έκδοση της διπλοψημένης διατηρεί τη δομή των κόκκων για περισσότερο καιρό απ’ ότι της απλής. Πολλοί που ασχολούνται με την τέχνη των bonsai φυτεύουν τα δέντρα τους σε σκέτο Acadama. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή για τη λίπανση των bonsai όταν συμβαίνει αυτό, διότι το Acadama δεν μπορεί να μειώσει τις δυσμενείς επιδράσεις των αλάτων που περιέχονται σε κάποια λιπάσματα το ίδιο αποτελεσματικά με την τύρφη και για αυτό τον λόγο επιβάλλεται η χρήση οργανικών λιπασμάτων, καθώς και νερό με όσο το δυνατόν λιγότερη σκληρότητα.

2. Το Kiryu είναι ένα ειδικό υπόστρωμα για το σέδο (sedum) και είδη Juniperus, μοιάζει με ψιλό χαλικάκι, εισάγεται από την Ιαπωνία και μπορεί να βρεθεί μέσω του διαδικτύου.

3. Για φυτά των πεδιάδων, το Kanuma, που εισάγεται και αυτό από την Ιαπωνία, έχει ιδανικό όξινο pH και είναι κατάλληλο για φυτά που επιθυμούν όξινα εδαφικά υποστρώματα.

4. Το Keto είναι Ιαπωνική μαύρη τύρφη, η οποία εχει την ιδιοτητα να κολλαει πανω σε επιφανειες και αναμειγνύεται με άλλα συστατικά για την δημιουργία μίνι βραχόκηπων ή bonsai σε πέτρες.