Η τέχνη των bonsai, των μικρών φυτών μέσα σε ρηχά δοχεία, έχει κάποιες ιδιαιτερότητες. Δεν αρκεί να πάρουμε ένα δεντράκι ή θάμνο, να το κλαδέψουμε και να το βάλουμε σε ρηχό δοχείο.

Αν και η τεχνική που αναφέρθηκε παραπάνω είναι και αυτή που ακολουθείται συνήθως για να δημιουργηθούν δεντράκια μαζικής παραγωγής, τα λεγόμενα mallsai (χαρακτηρισμός που τους δόθηκε γιατί τα βρίσκουμε συνήθως σε μεγάλα εμπορικά κέντρα και supermarkets), δεν παράγει πραγματικά bonsai.

Το bonsai είναι ουσιαστικά δέντρο σε μικρογραφία και με τέτοιο πρέπει να μοιάζει. Ο κύριος σκοπός όλων των τεχνικών που εφαρμόζουμε πάνω του, είναι να προσδώσουμε στο φυτό την εμφάνιση μεγάλης ηλικίας. Γι' αυτό τον λόγο κατεβάζουμε τα χαμηλότερα κλαδιά και εκθέτουμε ένα μέρος των ριζών πάνω από το επίπεδο του εδάφους.

Κάποιες πιο εξειδικευμένες τεχνικές για τη δημιουργία της ψευδαίσθησης της μεγάλης ηλικίας είναι το Jin, Shari και Uro. Ας δούμε όμως αναλυτικά τι είναι η καθεμιά και πώς την εφαρμόζουμε.

Αγριλιά (Olea oleaster) Φωτο: Κώστας Μπέης

Jin

Η τεχνική αποφλοίωσης ολόκληρων κλαδιών που μοιάζουν να χτυπήθηκαν από κεραυνό, ή ακόμα και της κορυφής του δέντρου, δίνουν την εντύπωση στον θεατή πως το δέντρο έχει περάσει πολλές κακουχίες. Χρησιμοποιείται συνήθως για να καλύψει προβλήματα όπως πολύ χοντρά κλαδιά, διπλές κορυφές, ή να δώσει περισσότερη ένταση σε ένα αρκετά ήπιο δέντρο. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η τεχνική εφαρμόζεται κυρίως σε κωνοφόρα, αφού τα φυλλοβόλα έχουν την τάση να σαπίζουν και να ρίχνουν τα νεκρά κλαδιά τους.

Για να κάνουμε Jin σε ένα δέντρο, καταρχήν επιλέγουμε κλαδιά που θα αφαιρούσαμε ούτως ή άλλως. Δεν αποφλοιώνουμε ποτέ κλαδιά με δυνατό φύλλωμα. Αρχίζουμε την αποφλοίωση του κλαδιού από την κορυφή του και προχωράμε προς τη βάση. Χρησιμοποιούμε εργαλεία ειδικά για το σκοπό αυτό και φροντίζουμε να αφαιρέσουμε πολύ καλά τον φλοιό και το κάμβιο. Μετά την αποφλοίωση, μπορούμε να επεξεργαστούμε με ντρέμελ ή εργαλεία χειρός το Jin για να του δώσουμε πιο φυσική εμφάνιση. Το επόμενο βήμα είναι να περάσουμε με φλόγα την αποφλοιωμένη περιοχή, αφενός για να καούν οι ξεκολλημένες ίνες ξύλου και αφετέρου να κλείσουν οι πόροι του ξύλου και να μην τρέχει ρετσίνι. Μπορούμε να κάνουμε αυτή την εργασία με ένα μικρό φλόγιστρο, δίνοντας όμως πολλή προσοχή ώστε να μην πιάσει φωτιά ούτε το ζωντανό τμήμα του δέντρου, ούτε και το ίδιο το Jin. Με μια μικρή συρματόβουρτσα, μπορούμε να αφαιρέσουμε αρκετό από το καμένο υλικό. Σ΄ αυτή την φάση αν το σχήμα που έχει το γυμνό ξύλο δεν μας αρέσει ή είναι πολύ ίσιο, μπορούμε να επεξεργαστούμε περαιτέρω την επιφάνεια με ντρέμελ για να δημιουργήσουμε νερά, τρύπες και να δώσουμε ταλαιπωρημένη όψη στο ξύλο. Αφήνουμε το κλαδί να ξεραθεί και στην επόμενη φάση εφαρμόζουμε επάνω στο ξερό ξύλο μια στρώση θειικού ασβεστίου.*** Αρχικά η περιοχή που περάσαμε με το θειικό ασβέστιο θα πάρει πορτοκαλί χρώμα αλλά σε διάστημα λίγων ημερών, θα ασπρίσει. Για να μην έχει η περιοχή τελείως λευκό χρώμα που μοιάζει αφύσικο, καλό θα είναι να προσθέσουμε στο διάλυμα του υγρού και λίγες σταγόνες σινικής μελάνης.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Το θειικό ασβέστιο είναι καυστικό υγρό και η επαφή του με το δέρμα ή τα μάτια μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς τραυματισμούς. Όταν κάνουμε τέτοιες εργασίες φροντίζουμε να φοράμε πάντα προστατευτικά γυαλιά και γάντια και να βρισκόμαστε σε εξωτερικό χώρο. Σε περίπτωση επαφής με το υγρό, πλενόμαστε αμέσως με άφθονο νερό.

Juniperus sp. Φωτο: Κώστας Μπέης

Shari

Το Shari αφορά πάλι αποφλοίωση, αλλά του κορμού αυτή τη φορά. Αποτελεί συνήθως συνέχεια κάποιου Jin και η βασική τεχνική που ακολουθείται είναι η ίδια. Ξεκινάμε να αφαιρούμε μια λωρίδα του φλοιού προσέχοντας να στενεύει όσο κατεβαίνουμε χαμηλότερα στον κορμό και να τελειώνει πριν να φτάσει στο ύψος του εδάφους. Ο λόγος που αποφεύγουμε να αποφλοιώσουμε τμήμα του κορμού που βρίσκεται μέσα στο εδαφικό μίγμα, είναι η συνεχής υγρασία που θα επιφέρει γρήγορα σάπισμα του ξύλου και κίνδυνο για το δέντρο.

Υπάρχουν διαφορετικές ονομασίες της τεχνικής της αποφλοίωσης του κορμού ανάλογα με το ποσοστό του φλοιού που αφαιρούμε. Το Shari είναι η αφαίρεση μιας λεπτή λωρίδας, η οποία πρέπει να φροντίσουμε να μην είναι τελείως ευθεία. Sharimiki ονομάζεται η τεχνική στην οποία παραμένει μόνο μια λεπτή λωρίδα ζωντανού φλοιού για να υποστηρίζει τα κλαδιά.

Σ΄ αυτή την περίπτωση, όλος ο κορμός αποφλοιώνεται και μένουν μόνο μια με δυο συνεχείς γραμμές φλοιού που ενώνουν τις ρίζες με τα κλαδιά μεταφέροντας θρεπτικά συστατικά. Αυτό το στυλ αναπαριστά δέντρα που έχουν χτυπηθεί πολύ από τα καιρικά φαινόμενα και μόλις που επιβιώνουν. Αυτό σημαίνει ότι σ΄ ένα τέτοιο δέντρο δεν ταιριάζει πολύ πλούσιο φύλλωμα, το οποίο δεν θα μπορούσε να κρατήσει ζωντανό άλλωστε.

Sabamiki

Το sabamiki περιλαμβάνει εκτός από την αφαίρεση του φλοιού και ένα μεγάλο μέρος του ξύλου, δημιουργώντας ένα μεγάλο κοίλωμα. Χρησιμοποιείται συνήθως για να καλύψει την έλλειψη κωνικότητας στον κορμό ενός μπονσάι. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην αφαιρεθεί περισσότερο ξύλο απ΄ όσο πρέπει. Όπως και στις άλλες περιπτώσεις η διαδικασία του σκαλίσματος μπορεί να γίνει είτε χειροκίνητα η με χρήση εργαλείων, αλλά στο τέλος της διαδικασίας είναι σημαντικό να προστατεύουμε το ξύλο με συντηρητικό - θειικό ασβέστιο.

Οι παραπάνω διαδικασίες εφαρμόζονται κυρίως σε κωνοφόρα και ο λόγος είναι ο εξής: το ξύλο των κωνοφόρων είναι πιο σκληρό από των φυλλοβόλων και αντέχει περισσότερο, δεν σαπίζει εύκολα. Εκτός από την τελευταία, το sabamiki που μπορεί να εφαρμοστεί και σε φυλλοβόλα.
Πως λοιπόν θα καλύψουμε το συνεχές αισθητικό πρόβλημα των ορατών τομών από την αφαίρεση κλαδιών; Την απάντηση δίνει το uro.

Uro

Η δημιουργία κοιλότητας στο σημείο από το οποίο έχουμε αφαιρέσει ένα κλαδί λειτουργεί με δυο τρόπους. Αρχικά το δέντρο όταν χάσει ένα κλαδί του, προσπαθεί να αναπληρώσει το κενό, να κλείσει την πληγή καλύπτοντας την τομή με φλοιό. Αυτή η διαδικασία μπορεί να πάρει πολλά χρόνια και μέχρι να γίνει αυτό, αν γίνει πλήρως, τότε θα έχουμε να βλέπουμε για πολύ καιρό ένα άσχημο θέαμα που θα επαναλαμβάνεται σε πολλά σημεία του δέντρου μας. Γι' αυτό, αφού κόψουμε το κλαδί που δεν χρειαζόμαστε πια, πηγαίνουμε στην τομή και με ένα εργαλείο δημιουργούμε μια μικρή κοιλότητα. Με τον καιρό το φυτό θα καλύψει την κοιλότητα μερικώς, αποκτώντας την εμφάνιση ενός πραγματικού δέντρου στη φύση.

Στη φύση αυτό που συμβαίνει όταν σπάει ένα κλαδί φυλλοβόλου δέντρου, είναι να σαπίζει γρήγορα και να πέφτει, αφήνοντας μια μικρή λακκούβα στο σημείο που κάποτε υπήρχε το κλαδί. Δεύτερον, αν προσπαθήσουμε να κάνουμε Jin στο κλαδί θα απογοητευτούμε σύντομα, αφού με τον καιρό ο φλοιός θα προσπαθήσει να το καλύψει, δημιουργώντας μια εικόνα άσχημη.

Όλες οι τεχνικές που προαναφέρθηκαν, έχουν σκοπό να δώσουν την εντύπωση φυτών που έχουν περάσει πολλές κακουχίες και επιβίωσαν. Δεν αποτελούν ξεχωριστά στυλ η καθεμιά τους, αλλά στοιχεία που μπορούν να προστεθούν στις βασικές φόρμες των μπονσάι. Τελικός σκοπός είναι να δημιουργήσουμε ένα δέντρο που να πείθει για το μεγάλο της ηλικίας του, ακόμα κι αν δεν είναι παρά λίγων ετών. Είναι τεχνικές που χρειάζονται περισσότερη φαντασία παρά τεχνική γνώση για να εφαρμοστούν, αφού το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να είναι δραματικό αλλά παρ΄ όλα αυτά πιστευτό. Καλό θα είναι για τους ανθρώπους που θα δοκιμάσουν για πρώτη φορά μια τέτοια τεχνική, να το κάνουν σε ένα δέντρο όχι μεγάλης αξίας, απλά για εξάσκηση. Με την εμπειρία θα έρθει αργότερα και η αυτοπεποίθηση, αλλά και θα καλλιεργηθεί η φαντασία.