Η καταγωγή του είναι από την Ασία, από την κεντρική και δυτική Ταϊλάνδη, όπου ζει σε ορυζώνες και κανάλια. Ανήκει στην οικογένεια Anabantoidei, υποοικογένεια Belontiidae. Έχουν την ιδιαιτερότητα να διαθέτουν ένα όργανο, τον λαβύρινθο, που τους επιτρέπει να αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα. Αυτό το όργανο βρίσκεται πάνω από τα βράγχια τους και είναι μόνιμα γεμάτο αέρα. Οι μονομάχοι μπορούν να αναπνέουν με τον λαβύρινθο και τα βράγχια, αλλά αν πρέπει να αναπνέουν μόνο με τα βράγχια σύντομα θα έχουν πρόβλημα ασφυξίας. Θα παρατηρήσουμε ότι ανεβαίνουν συχνά στην επιφάνεια του νερού για να πάρουν αέρα. Ο αέρας που αναπνέουν πρέπει να έχει την θερμοκρασία του νερού γιατί αλλιώς τους δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα. Μια άλλη ιδιαιτερότητα των λαβυρινθόψαρων είναι η θέση των εσωτερικών οργάνων μέσα στο σώμα τους. Αυτά ευρίσκονται στο μπροστά μέρος του σώματος τους και το υπόλοιπο μέρος καταλαμβάνεται από τον νηκτική κύστη. Με αυτό το όργανο είναι σε θέση να ρυθμίζουν το βάθος στο οποίο βρίσκονται χωρίς άλλες κινήσεις. Επιπλέον  τους δίνει την δυνατότητα να αντιλαμβάνονται τον παραμικρό κραδασμό του νερού και μαζί με τον λαβύρινθο λειτουργούν σα ενισχυτής και των παραμικρών ήχων, πράγμα που χρειάζονται όταν ευρίσκονται σε θολά νερά για να αντιλαμβάνονται εγκαίρως τους φυσικούς εχθρούς τους.

Ένα αρσενικό Betta splendens αναπαραγωγής, με εντυπωσιακό κόκκινο χρώμα. Foto: Hans J. Mayland

Πρόκειται ίσως για τα πιο άτυχα ψάρια, αφού ο συνδυασμός της συμπεριφοράς τους απέναντι στα άλλα αρσενικά με την δυνατότητα τους να αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα, τα έχουν καταδικάσει να κυκλοφορούν στο εμπόριο μέσα σε πλαστικά σακουλάκια, αλλά και στα μαγαζιά να πωλούνται μέσα σε μικρά βαζάκια ή πλαστικά κύπελλα ή στην καλύτερη περίπτωση σε ειδικές θέσεις μέσα σε μεγαλύτερα ενυδρεία, που όμως δεν τους προσφέρουν περισσότερο χώρο. Ακόμα χειρότερο είναι όταν οι έμποροι τα δίνουν σαν ψάρια που μπορούν να ζουν σε γυάλα, με ότι αυτό συνεπάγεται σε σχέση με θερμοκρασία, ποιότητα νερού κλπ.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την χαμηλή τιμή τους και τα όμορφα χρώματα τους τα καταδικάζουν σε γρήγορο ή αργό θάνατο, εκτός από μια τυχερή μειοψηφία που πέφτουν στα χέρια χομπιστών που γνωρίζουν τι αγοράζουν, γιατί το αγοράζουν και πως πρέπει να του φερθούν.

Πιο τυχερά είναι τα θηλυκά, αφού δεν χρειάζεται να ζουν απομονωμένα το ένα από το άλλο, αλλά και γιατί τα όχι τόσο εντυπωσιακά χρώματα και πτερύγια τους δεν τα κάνουν τόσο περιζήτητα όσο τα αρσενικά.

Οι ερωτήσεις που γίνονται συνήθως στα μαγαζιά είναι:

-          Πόσο κάνουν αυτά τα όμορφα ψαράκια;

-          Ζουν σε γυάλα; Αφού ζουν σε κυπελλάκια, σίγουρα θα ζουν και σε γυάλα…

-          Βάλτε μου ένα! Δώστε μου και μια γυάλα. Μικρή!!!!

Πως λέγονται, τι χρειάζονται κλπ είναι θέματα που δεν έχουν και ιδιαίτερο ενδιαφέρον!

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Συχνά ακουαρίστες που έχουν μονομάχους και θέλουν να μάθουν τις συνήθειες των ψαριών τους στο φυσικό τους χώρο, διαπιστώνουν ότι είναι σχετικά λίγα αυτά που έχουν γραφτεί για αυτό το θέμα, ενώ υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την ζωή τους στο ενυδρείο.

 Έγινε λοιπόν μια έρευνα πάνω στον τρόπο ζωής των Betta splendens στον τόπο καταγωγής τους, την Ταϊλάνδη και βέβαια με ζώα που διαφέρουν από αυτά που έχουμε στα ενυδρεία μας, όχι μόνο στην μορφή, αλλά και στις συνήθειες. Είναι γνωστό ότι τα ψάρια που κυκλοφορούν στο εμπόριο προέρχονται από επανειλημμένες αναπαραγωγές και έχουν χάσει σε μεγάλο βαθμό τις συνήθειες που έχουν στην φύση.

Οι άγριοι μονομάχοι διαφέρουν πολύ από τους μονομάχους που βρίσκουμε στο εμπόριο. Είναι πιο μικροί, με λιγότερο εντυπωσιακά χρώματα και ζουν κρυμμένοι ανάμεσα στα φυτά. Στην έρευνα που έχει γίνει το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στο περιβάλλον που ζούνε, στο μέγεθος της φωλιάς που φτιάχνουν τα αρσενικά, τον αριθμό των αυγών και πόσο κοντά ζουν το ένα στο άλλο. Επιλέχτηκαν επτά περιοχές 2 Χ 2 μέτρα. Τα ψάρια ζούσαν σε ξέβαθα νερά (οι περισσότερες περιοχές είχαν βάθος μικρότερο από 30 cm) στις άκρες των ορυζώνων και συνήθως σε βάθος 2 έως 9 cm. Η κίνηση του νερού ήταν πολύ μικρή. Ο βυθός ήταν λασπώδης και είχε πυκνά φυτά που αναπτύσσονταν και έξω από το νερό. Το pH κυμαινόταν από 5,28 έως 5,8 και η θερμοκρασία μεταξύ 27 και 31,5 °C. Η περιεκτικότητα του νερού σε οξυγόνο ήταν πολύ χαμηλή (0,00 έως 7,39 mg/l). Η πυκνότητα των ψαριών ήταν κατά μέσο όρο 1,7 στο m². Η σχέση, αριθμητικά, μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ήταν περίπου ένα προς ένα. Μόνο εκεί που υπήρχαν φωλιές με αυγά υπερίσχυαν τα αρσενικά και κατά πάσα πιθανότητα είχαν διώξει τα θηλυκά μετά την γέννα. Τα αρσενικά είχαν κατά μέσο όρο βάρος 0,51 g και μήκος 2,91 cm,   και τα θηλυκά βάρος 0,32 g και μήκος 2,43 cm). Το εμβαδόν των 64 φωλιών είχε μεγάλες διαφορές και άρχιζε από 291,99 mm² και βρέθηκε φωλιά με εμβαδόν 13340,63  mm². Η διαφορά αυτή είχε άμεση σχέση με το μέγεθος του αρσενικού. Τα μεγαλύτερα και πιο βαριά αρσενικά είχαν και τις μεγαλύτερες φωλιές. Η απόσταση από φωλιά σε φωλιά άρχιζε από 27,1 cm μέχρι 227,3 cm. Από τις 21 φωλιές που είχαν αυγά μετρήθηκαν 165 μέχρι 964 αυγά και διαπιστώθηκε ότι το μέγεθος της φωλιάς δεν ήταν ανάλογο με τον αριθμό των αυγών που είχε μέσα. Τα αυγά είχαν διάμετρο 0,54 μέχρι 1,24 mm.

Betta splendens όπως είναι στην φύση, με πολύ πιο μικρά πτερύγια. Foto: H. Linke

Ρηχά νερά επιλέγεται από αυτά τα ψάρια για να προφυλάσσονται από άλλα μεγαλύτερα αρπακτικά ψάρια που δεν έχουν την δυνατότητα να κινηθούν στα λίγα εκατοστά νερού. Επιπλέον προφυλάσσονται από αυτά και από το γεγονός ότι τα άλλα ψάρια, που δεν έχουν την δυνατότητα να αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα, δεν μπορούν να ζήσουν στα ίδια νερά.

Τα μικρά τροφοδοτούνται με οξυγόνο από το γεγονός ότι η φωλιά είναι στην επιφάνεια του νερού και από το αρσενικό που φροντίζει να τα επαναφέρει στην φωλιά αν απομακρυνθούν από αυτή και πέσουν προς τον βυθό. Η διαφορά μεγέθους των δυο φύλων δίνει την δυνατότητα στο αρσενικό να διώχνει την θηλυκιά μετά την απόθεση των αυγών στη φωλιά. Τα μεγαλύτερα αρσενικά με τις μεγαλύτερες φωλιές θα μπορούσαν λογικά να φροντίζουν περισσότερα αυγά, αλλά η παρατήρηση το διαψεύδει αυτό. Ίσως όμως να μπορούν να φροντίζουν πιο συχνά γέννες αν υποθέσουμε ότι λόγω της μεγαλύτερης φροντίδας τα μικρά μεγαλώνουν γρηγορότερα.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΟ ΕΝΥΔΡΕΙΟ

Οι μονομάχοι έχουν πολύ ανεπτυγμένο το ένστικτο της προστασίας της περιοχής τους. Σίγουρα το κίνητρο είναι η εξασφάλιση της τροφής και του χώρου για να ζευγαρώσουν. Η προστατευμένη περιοχή δεν είναι πάντα στο ίδιο σημείο ούτε το ίδιο μεγάλη. Μπορεί να συμβεί  οι περιοχές δυο αρσενικών  να επικαλύπτονται. Αν μπει όμως ένα αρσενικό στην περιοχή του άλλου, το ασθενέστερο θα διωχτεί. Παρ' όλα αυτά δεν είναι συχνές οι πραγματικές αναμετρήσεις μεταξύ τους. Στην περιοχή συνήθως τα θηλυκά είναι ανεκτά από τον αρσενικό. Στο ενυδρείο, ψάρια από άλλες οικογένειες συνήθως δεν απασχολούν το αρσενικό, εκτός από την εποχή του ζευγαρώματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα αρσενικά επιτίθενται ακόμα και σε πολύ μεγαλύτερα ψάρια, τα οποία ξαφνιασμένα από την ορμή τους φροντίζουν να απομακρυνθούν.

Ένα από τα πολλά Betta splendens αναπαραγωγής

Διατηρούμε μόνο ένα αρσενικό σε κάθε ενυδρείο, αν δεν πρόκειται για κάποιο πραγματικά μεγάλο, γιατί τα αρσενικά διεκδικούν τον ζωτικό τους χώρο απέναντι σε άλλα του ίδιου είδους και μπορεί να οδηγηθούν σε μάχες μέχρι θανάτου. Όταν βρεθούν δυο αρσενικά αντιμέτωπα, αρχικά γίνεται ένα παιχνίδι εντυπωσιασμού. Απειλεί το ένα το άλλο τεντώνοντας τα πτερύγια και τα βράγχια και παίρνοντας κάθετη θέση το ένα απέναντι στο άλλο επιδεικνύουν το μέγεθος τους. Συχνά εδώ τελειώνει ο αγώνας και το ένα από τα δυο υποχωρεί. Αν δεν γίνει κάτι τέτοιο στέκονται το ένα ψάρι παράλληλα στο άλλο και με κινήσεις του σώματος στέλνουν ρεύματα νερού στον αντίπαλο. Αυτά τα ρεύματα νερού γίνονται έντονα αντιληπτά από τα ψάρια και μετρούν την δύναμη του αντιπάλου. Αν και μετά από αυτή την φάση δεν υποχωρήσει κάποιο από τα δυο προσπαθούν πλέον να δαγκώσουν το ένα την ουρά του άλλου. Σε αυτή την φάση συνήθως αρχίζουν να κόβονται τμήματα των πτερύγιων. Αν συνεχιστεί ο αγώνας και μετά από αυτό, συνεχίζουν να δαγκώνουν τα πτερύγια ή αρχίζουν να δαγκώνουν το ένα το άλλο, αρχικά τα στόματα τους και στην συνέχεια το σώμα. Σε αυτή την φάση ο αγώνας τελειώνει μόνο όταν το ένα από τα δυο υποχωρήσει με κολλημένα τα υπολείμματα των πτερυγίων του. Τον ηττημένο τον κυνηγά μόνο για λίγο ο νικητής, αφού η κατάσταση πλέον έχει ξεκαθαρίσει μεταξύ τους. Συνήθως όμως αρκούνται στο να απειλούν τα αρσενικά το ένα το άλλο και αποφεύγουν μια τέτοια αναμέτρηση, που έχει σαν συνέπεια σοβαρούς τραυματισμούς και κάποιες φορές τον θάνατο.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Οι μονομάχοι είναι κυνηγοί και έχουν τέτοια συμπεριφορά όταν ψάχνουν για την τροφή τους. Θα φάνε τα πάντα αρκεί να χωράνε στο στόμα τους. Το θύμα τους αρχικά εντοπίζεται και παρατηρείται από τους ακίνητους κυνηγούς του. Μετά επιτίθενται με αστραπιαία κίνηση από την κρυψώνα τους. Συλλαμβάνουν το θύμα τους και με απότομες κινήσεις του κεφαλιού το καταπίνουν. Στην φύση τρέφονται με νύμφες εντόμων και μικρά ψάρια. Στο ενυδρείο τρώνε όλα τα είδη τροφών, αλλά φροντίζουμε να τους δίνουμε τροφές που ταιριάζουν στις διατροφικές τους συνήθειες και όχι πάντα την ίδια τροφή.

ΖΕΥΓΑΡΩΜΑ

Όταν πρόκειται να ζευγαρώσει το αρσενικό φτιάχνει σε ένα προφυλαγμένο και χωρίς ρεύματα νερού σημείο την φωλιά του. Για να την φτιάξει βγάζει από το στόμα του φυσαλίδες από ένα κολλώδες έκκριμα. Ταυτόχρονα φλερτάρει με τεντωμένα τα βράγχια την θηλυκιά  που κρατά μια καταπραϋντική στάση μένοντας ακίνητη και με το κεφάλι προς τα κάτω. Αν είναι έτοιμη να ζευγαρώσει φαίνεται από τις οριζόντιες γραμμές που γίνονται ορατές στο σώμα της. Αν όμως πλησιάσει την φωλιά κατά την διάρκεια της κατασκευής της, διώχνεται από τον αρσενικό. Όταν η φωλιά είναι έτοιμη αρχίζει το αρσενικό να προσπαθεί να τραβήξει την θηλυκιά προς αυτή. Για να το καταφέρει αυτό, κολυμπάει προς το μέρος της και επιστρέφει στην φωλιά και αυτό το κάνει επανειλημμένα μέχρι να την πείσει να τον ακολουθήσει. Όταν βρεθούν και τα δυο κάτω από την φωλιά αρχίζει το ζευγάρωμα. Ο αρσενικός τυλίγει την θηλυκιά με το σώμα του και την γυρίζει στο πλάι. Σε αυτή την στάση τα γεννητικά τους όργανα βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο. Η θηλυκιά αφήνει ένα κύμα αυγά, τα οποία γονιμοποιεί ταυτόχρονα ο αρσενικός. Μετά από αυτό χωρίζουν τα ψάρια, η θηλυκιά μένει ακίνητη για μερικά δευτερόλεπτα, ενώ ο αρσενικός σπεύδει να μαζέψει τα αυγά που δεν κόλλησαν στην φωλιά και να τα βάλει στην θέση τους. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται μερικές φορές. Είναι πιθανό πριν από το πραγματικό ζευγάρωμα να υπάρξουν και μερικά ψευδοζευγαρώματα χωρίς να αφήσει η θηλυκιά αυγά.

Ο αρσενικός φλερτάρει με τεντωμένα τα βράγχια την θηλυκιά,  που κρατά μια καταπραϋντική στάση, μένοντας ακίνητη με τα πτερύγια μαζεμένα και με το κεφάλι προς τα κάτω. Foto: Klaus Paysan

Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία του ζευγαρώματος, και αφού ο αρσενικός έχει συγκεντρώσει τα αυγά στην φωλιά αρχίζει  από αυτόν η φροντίδα τους. Σε αυτή την διαδικασία δεν έχει καμία θέση η θηλυκιά κοντά στην φωλιά, αλλά αν το ενυδρείο είναι μεγάλο ή στην φύση, φυλάει τον χώρο από κάποια απόσταση. Το αρσενικό σε αυτή την φάση είναι μόνιμα απασχολημένο. Παίρνει αυγά από την φωλιά, τα περιβάλει με το κολλώδες έκκριμα και τα αποθέτει πάλι στην θέση τους. Αυγά που πέφτουν από την φωλιά τα βάζει πάλι εκεί. Κατά την διάρκεια της φροντίδας των αυγών δεν τρώει καθόλου. Είναι σημαντικό σε αυτή την φάση να φροντίζουμε την νύχτα να υπάρχει λίγο φως, ώστε να βλέπει τα αυγά που πέφτουν από την φωλιά και να τα ξαναβάζει στην θέση τους. Δυο έως έξι μέρες μετά το ζευγάρωμα βγαίνουν οι προνύμφες, και σε δυο ακόμα μέρες αρχίζουν τα ψαράκια να κολυμπούν. Από αυτή την στιγμή και μετά πρέπει να απομακρυνθούν οι γονείς γιατί είναι πιθανό να τα δουν σαν τροφή και να έχουμε απώλειες. Από δω και πέρα πρέπει να αρχίσουμε να τα ταΐζουμε. Μια καλή αρχική τροφή είναι  η Liquifry. Παράλληλα μπορούμε να αρχίσουμε να τα ταΐζουμε Artemia. Όταν γίνουν τα μικρά 1 - 2 cm μπορούμε να τα ταΐσουμε κατεψυγμένη τροφή και τροφή σε φυλλαράκια. Από αυτή την ηλικία αρχίζουν τα αρσενικά να δείχνουν σημεία επιθετικότητας. Σε αυτή την περίπτωση αρχίζουμε και βγάζουμε κάθε φορά το πιο ισχυρό αρσενικό μέχρι να βρεθούν όλα μόνα τους.

ΓΕΝΙΚΑ

Τα θηλυκά έχουν πολύ μικρότερα πτερύγια και τα χρώματα τους δεν συγκρίνονται με αυτά των αρσενικών. Το ενυδρείο που είναι κατάλληλο για αυτά τα ψάρια πρέπει να έχει περιοχές πυκνοφυτεμένες και φυτά που επιπλέουν για να δημιουργούν κάλυψη στην επιφάνεια του νερού. Αν λάβουμε υπ' όψιν μας αυτές τις παραμέτρους σε ένα κοινωνικό ενυδρείο, μπορούμε να βάλουμε αυτά τα ψάρια μαζί με άλλα είδη, αρκεί να πρόκειται για ήρεμα ψάρια και προπαντός ψάρια που δεν έχουν την συνήθεια να τσιμπούν τα πτερύγια άλλων ψαριών, όπως κάνουν για παράδειγμα τα Barbus tetrazona. Σε ένα ενυδρείο 60 λίτρων βάζουμε ένα αρσενικό, ενώ σε μεγαλύτερο μπορούμε να βάλουμε περισσότερους. Πρέπει να είναι σκεπασμένο γιατί συχνά έχουν την συνήθεια να πηδούν έξω από αυτό. Επίσης πρέπει το καπάκι του ενυδρείου να απέχει από την επιφάνεια του νερού τουλάχιστον 5 cm για να έχουν το περιθώριο να αναπνέουν από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Το φίλτρο που θα επιλέξουμε μπορεί να είναι εσωτερικό ή εξωτερικό, αυτό είναι θέμα γούστου και χώρου, αλλά εκείνο που πρέπει να προσέξουμε είναι να μην δημιουργεί μεγάλη κίνηση του νερού, γιατί τα ψάρια αναπαραγωγής ιδιαίτερα, έχουν μεγάλα πτερύγια και δυσκολεύονται να κινηθούν στο έντονο ρεύμα του νερού. Επιπλέον είναι αδύνατο να καταφέρουν να φτιάξουν φωλιά στην επιφάνεια όταν το νερό δεν είναι αρκετά ήσυχο. Ο βυθός είναι προτιμότερο να είναι από άμμο ή λεπτόκοκκο χαλίκι και για αναπαραγωγή είναι ακόμα καλύτερο να μην έχουμε καθόλου υλικά. Αυτό γιατί όταν κάποια αυγά πέφτουν από την φωλιά, πρέπει ο αρσενικός να μπορεί εύκολα να τα δει και να τα μαζέψει. Σε περίπτωση που υπάρχει χαλίκι, τα αυγά πέφτουν και χάνονται μέσα σε αυτό.

Η θερμοκρασία πρέπει να είναι 25 - 27 °C και για αναπαραγωγή στους 30 °C. Το pH 6 - 7,5 και η σκληρότητα του νερού μπορεί να είναι μέχρι 25 °dGH. Διαπιστώνουμε ότι οι παράμετροι του νερού όσον αφορά το pH και την σκληρότητα δεν παίζουν ιδιαίτερο ρόλο, αρκεί να μένουν σταθερές και να μην γίνονται έντονες διακυμάνσεις όταν αλλάζουμε νερό. Το ίδιο ισχύει και για τα μικρά. Για αυτά είναι σημαντικό, τον πρώτο καιρό, που ακόμα δεν έχει δημιουργηθεί τελικά ο λαβύρινθος, να παρέχουμε αρκετό οξυγόνο στο νερό. Όταν πρόκειται να κάνουμε αναπαραγωγή αυτών των ψαριών αποφεύγουμε κάθε κίνηση του νερού γιατί η φωλιά που φτιάχνουν τα αρσενικά είναι πολύ ευαίσθητη.