Killifish ….. πολλοί είναι αυτοί που όταν ακούνε αυτή την λέξη, συνειρμικά υποθέτουν, πως η ονομασία αυτή πρέπει να ανήκει σε ψάρια τα οποία είναι άκρως επιθετικά …. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει , καθώς η ονομασία killifish, ουδεμία σχέση έχει με την αγγλική λέξη ‘kill’.

Ας δούμε όμως από πού προέρχεται αυτή η ονομασία. Η λέξη killifish λοιπόν, έχει τις ρίζες της σε μια παλιά Ολλανδική λέξη. Τα πρώτα killifish συλλέχθηκαν από Ολλανδούς μετανάστες της Αμερικής σε μικρές λίμνες και ρυάκια. Τέτοιες μικρές συγκεντρώσεις νερού, στα Ολλανδικά ονομάζονταν ‘kil’. Άρα η λέξη killifish σημαίνει ψάρια που ζούνε σε μικρές λίμνες και ρυάκια . .

Τα πρώτα killies βρέθηκαν στην Αμερική. Οι πρώτες εξαγωγές προς Ευρώπη, έγιναν πάλι από Αμερική. Πιο συγκεκριμένα, κάποια Rivulus στάλθηκαν στην Ευρώπη από Βραζιλία το 1903 , ενώ το 1905 ακολούθησαν και εξαγωγές Aphyosemion και Epiplatys. Αργότερα,  άρθρα του Paul Arnold σε περιοδικά της εποχής, παρουσίασαν κάποια αφρικάνικα είδη Fundulus. Όπως ήταν λογικό, το ενδιαφέρον για αυτά τα ψαράκια με τα έντονα χρώματα σταδιακά αυξήθηκε, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν εξαγωγές killifish από την Αφρική προς Ευρώπη. Την δεκαετία του ‘30 ξεκίνησαν μαζικές και οργανωμένες εξαγωγές ψαριών, ενώ στις αρχές του 1960, άρχισαν να εμφανίζονται και οι πρώτοι σύλλογοι, όπως ο AKA (American Killifish Association) και ο BKA (British Killifish Association). Αξίζει να αναφερθεί, ότι η πρώτη οργανωμένη έντυπη αναφορά και κατάταξη αυτών των ψαριών, έγινε το 1895, από τον αμερικανό ιχθυολόγο Garman.

 
Τα killifish ανήκουν στην τάξη των CYPRINODONTIFORMES, και όπως μπορούμε να κατανοήσουμε από αυτή την λατινική ονομασία, σημαίνει ψάρια τα οποία διαθέτουν δόντια στην γνάθο τους (toothcarps). Toothcarps είναι και τα ζωοτόκα (δηλαδή τα είδη της οκογένειας POECILIDAE), αλλά δεν ανήκουν στην ομάδα των killifish. Killifish επίσης θεωρούνται κατά πολλούς και τα είδη από τα γένη Adrianichtys, Xenopoecilus, Oryzias και Horaichtys τα οποία δεν ανήκουν στην τάξη των CYPRINODONTIFORMES , αλλά σε αυτή των BELONIFORMES. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπ'  όψιν, ότι οι επιστήμονες δεν είναι ακόμα σίγουροι για το αν θα έπρεπε τα τέσσερα γένη που αναφέραμε, να καταταχθούν σε μία οικογένεια (Oryziidae), ή να διαχωριστούν σε τρεις οικογένειες: Oryziidae με το γένος Oryzias, Adrianichthydae με τα γένη Adrianichtys και Xenopoecilus και την οικογένεια Horaichthyidae με το γένος Horaichtys. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι συνεχώς ανακαλύπτονται νέα είδη, οπότε και ο πίνακας με τα είδη συνεχώς συμπληρώνεται και αναδιαμορφώνεται.
Σύμφωνα λοιπόν με την βοήθεια των πηγών που αναφέρω στο τέλος, την πολύ σημαντική βοήθεια και καθοδήγηση του Stefano Valdesalici, και την δικιά μου έρευνα στο internet , η σημερινή και πιο αληθής κατάταξη των killifish, έχει ως εξής:
 

Τα killifish συναντώνται σε περιοχές τροπικές και ημιτροπικές.  Χωρίζονται σε δυο βασικές κατηγορίες σύμφωνα με την αναπαραγωγική τους συνήθεια: τα ‘annuals’, αυτά δηλαδή που ζουν μόνο ένα χρόνο και που θάβουν τα αυγά τους σε άμμο ή σε peat moss (η δεύτερη μέθοδος χρησιμοποιείται κυρίως στα ενυδρεία μας) και τα ‘non-annuals’, που ζουν περισσότερο από έναν χρόνο και που εναποθέτουν τα αυγά τους πάνω σε φυτά. Υπάρχουν και κάποια είδη που χρησιμοποιούν και τις δυο μεθόδους, ανάλογα με τις περιβαλλοντολογικές συνθήκες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα είδη της υποοικογένειας Aphyosemion. Όταν δηλαδή υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις νερού, τότε προτιμούν να γεννάνε πάνω σε φυτά, ενώ όταν τα επίπεδα των υδάτινων συγκεντρώσεων δεν είναι ικανοποιητικά, τότε επιλέγουν να γεννήσουν στην άμμο.
Το μέγεθος τους κυμαίνεται από 2 έως 20 εκατοστά, ενώ τα περισσότερα είδη δεν ξεπερνάνε τα 5 εκατοστά. Δεν διαθέτουν μουστάκια (barbels). Το dorsal (ραχιαίο) καθώς και το caudal (ουραίο) πτερύγιο είναι ενιαίο, ενώ συνήθως το ουραίο πτερύγιο διαθέτει κυκλικό σχήμα. Επίσης, το στόμα τους είναι στραμμένο προς τα επάνω και από την κάτω πλευρά έχει συνήθως καμπύλο σχήμα.
Τα περισσότερα killies είναι περιορισμένου μεγέθους και αργοκίνητα στην κολύμβηση τους, και επομένως βρίσκονται συνεχώς σε κίνδυνο να φαγωθούν από μεγαλύτερα ψάρια. Ο μόνος τρόπος λοιπόν να διαφύγουν τον κίνδυνο, είναι να ζουν σε περιοχές που δεν μπορούν να δεχθούν επίθεση από αυτά. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκονται συνήθως κοντά στην άκρη του νερού ή σε μικρές υδάτινες συγκεντρώσεις. Για να μπορέσουν όμως τα killies να φτάσουν σε μικρούς λάκκους και λιμνούλες, ή να διαφύγουν από αυτές όταν το νερό έχει σχεδόν εξατμιστεί, έχουν αναπτύξει μια τρομερή ικανότητα να πηδούν σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Άρα, είναι ευνόητο πως οποιοσδήποτε θέλει να φιλοξενήσει τέτοια ψάρια, θα πρέπει να μην αφήνει μικρές εξόδους, από τις οποίες μπορεί να διαφύγουν .

Η επιλογή των συγκεκριμένων ψαριών να ζουν σε μικρές συγκεντρώσεις νερού (που γρήγορα εξατμίζονται) και που ξαναγεμίζουν την εποχή των μουσσώνων, είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθούν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που θα τους εξασφάλιζαν την επιβίωση και διαιώνισή τους. Με δεδομένο ότι αυτά τα είδη ζουν μόνο ένα χρόνο,  φτάνουν σε αναπαραγωγική φάση πολύ γρήγορα. Από την στιγμή που μπορούν να ζευγαρώσουν, γεννάνε σε τακτά χρονικά διαστήματα ένα σχετικά μικρό αριθμό από αυγά κάθε φορά.

Όταν κάποια από τα αρσενικά φτάσουν σε σεξουαλική ωριμότητα, αποκτούν έντονα χρώματα και αρχίζουν να κυνηγούν εκείνα τα θηλυκά που είναι πιο ανεπτυγμένα και που έχουν αποκτήσει ένα γριζοκαφετί χρώμα (στα annuals αποκτούν  έντονα χρώματα κυρίως τα αρσενικά). Τα θηλυκά είναι εκείνα που θα αποφασίσουν αν θα ζευγαρώσουν ή όχι και με ποιο αρσενικό. Από την στιγμή που ένα θηλυκό είναι έτοιμο να ζευγαρώσει, κολυμπάει (ακολουθούμενο από το αρσενικό) προς τον βυθό, με σκοπό να εναποθέσει εκεί τα αυγά του. Φτάνοντας στον βυθό, το αρσενικό αγκαλιάζει κατά κάποιο τρόπο το θηλυκό με το ραχιαίο και ουραίο του πτερύγιο και με αυτόν τον τρόπο την φέρνει ακόμα πιο κοντά του ενώ ταυτοχρόνως την σπρώχνει ακόμα πιο βαθιά στο έδαφος, ώστε να θάψουν όσο πιο βαθιά γίνεται τα αυγά. Σε περίπτωση που το θηλυκό δεν ανταποκριθεί στα καλέσματα του αρσενικού επειδή δεν είναι έτοιμο, τότε το αρσενικό μπορεί να γίνει βίαιο και να  επιτεθεί. Αυτό βέβαια σε μικρά ενυδρεία, μεταφράζεται σε πιθανό θάνατο του θηλυκού.

Θάβουν τα αυγά τους στην άμμο, τα οποία έχουν μία ανοχή στην ανυδρία και την ικανότητα να αντέχουν ως ένα βαθμό την περίοδο της ξηρασίας. Μόλις οι λίμνες ξαναγεμίσουν νερό από τις βροχοπτώσεις, τότε εκκολάπτονται και οι λάρβες. Πραγματικά εντυπωσιακό το μεγαλείο της ζωής...

Αυτή είναι με λίγα λόγια η αναπαραγωγική διαδικασία των annuals. Στην περίπτωση των non-annuals, τα πράγματα είναι πιο απλά και δεν έχει να επιδείξει κάποιες ιδιαιτερότητες. Τα ψάρια έρχονται σε αναπαραγωγική φάση πιο αργά σε σχέση με τα annuals, ζουν πάνω από ένα χρόνο, και εναποθέτουν τα αυγά τους πάνω σε φυτά ή σημεία που έχουν συγκεντρώσει άλγη (κυρίως σε άλγες που έχουν σχηματιστεί σε ρηχά σημεία και κοντά στην επιφάνεια του νερού, μιας και εκεί μπορούν να νιώσουν μεγαλύτερη ασφάλεια).
 

Aplocheilus panchax Foto: Horst Linke

Epiplatys dageti Foto: Burkard Kahl

H δική μου ιστορία με τα killifish

Περίπου δυο χρόνια πριν, έκανα μια έρευνα σε βιβλία και διαδύκτιο σχετικά με τα είδη ψαριών που συναντούνται στην Ελλάδα. Έτσι εντελώς τυχαία , βρήκα κάποια είδη Killifish της οικογένειας Aphanius, και Valencia τα οποία υπάρχουν στην Ελλάδα, ενώ οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τους, εντοπίζονται στην Κέρκυρα. Τα είδη αυτά ήταν τα non-annuals Aphanius fasciatus και Valencia letourneuxi. Το V. leturneuxi, αποκαλείται και Corfu Minnow, καθώς εντοπίζεται όπως προαναφέρθηκε, κυρίως στην Κέρκυρα, (υπάρχουν και κάποιες μικρές συγκεντρώσεις από την Αλβανία έως την Πελοπόννησο). Το είδος αυτό έχει θεωρηθεί απειλούμενο, και έχει καταχωρηθεί στην www.redlist.org. Και τα δυο αυτά είδη είναι ευρύθερμα και ζουν σε θερμοκρασίες από 8 – 35o C, με σκληρότητα μέτρια ως μεγάλη, και pH 7,0 – 8,5. Τρέφονται με μικρά έντομα ή λάρβες κουνουπιών και άλλων εντόμων. Κατά την αναπαραγωγή τους, εναποθέτουν τα αυγά τους πάνω σε άλγη, ή άλλα φυτά. Οι λάρβες χρειάζονται για να εκκολαφθούν 8 με 20 ημέρες, ανάλογα με την θερμοκρασία. Τα βρίσκουμε κυρίως σε ομάδες και κοντά σε ρηχά νερά. Τα αρσενικά συνήθως τσακώνονται μεταξύ τους, ενώ αυτό γίνεται ακόμα πιο έντονο κατά την περίοδο αναπαραγωγής, δηλ. ανάμεσα σε Μάιο και Αύγουστο. Πάντως, αν κάποιος θέλει να κρατήσει τέτοια ψάρια, θα πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να τα έχει σε μεγάλες ομάδες ώστε να μειώνεται η επιθετικότητα των αρσενικών και να τους διαθέτει αρκετό χώρο, καθώς σε αντίθεση με τα περισσότερα killifish, τα Aphanius και Valencia είναι πολύ ζωηρά ψάρια, και τους αρέσει να κολυμπούν συνέχεια. Μια λιμνούλα θα ήταν ίσως το ιδανικό για αυτά τα ψάρια, εφόσον θέλουμε να τα κρατήσουμε σε αιχμαλωσία.

Κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας, ξεκίνησε και η αγάπη μου για αυτά τα μικρά υπέροχα ψάρια. Αυτό που με γοήτευε περισσότερο, ήταν ο τρόπος αναπαραγωγής των annuals.

Το επόμενο βήμα ήταν να ψάξω να βρω τέτοια ψάρια, με σκοπό να τα φιλοξενήσω στα ενυδρεία μου. Ρωτώντας και ψάχνοντας, κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι δεν υπήρχε περίπτωση να τα βρω σε κάποιο κατάστημα στην Ελλάδα ή από κάποιον έλληνα χομπίστα. Ο αρχικός λόγος βέβαια ήταν ότι τα ψάρια αυτά ζούνε πολύ λίγο, και ο δεύτερος ότι τα αρσενικά μεταξύ τους είναι αρκετές φορές πολύ επιθετικά. Η επιθετικότητα αυτή βέβαια μεταφράζεται με δύο τρόπους. Αρχικά είναι η επιθετικότητα των αρσενικών που λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους και από την άλλη, η επιθετικότητα των αρσενικών προς κάποια θηλυκά που μπορεί να μην είναι έτοιμα αναπαραγωγικά.

Έτσι, άρχισα να ψάχνω στο internet άτομα ή καταστήματα, που θα μπορούσαν να στείλουν τα αυγά ταχυδρομικώς.. Είχα φτιάξει λοιπόν ένα e-mail και το έστελνα προσπαθώντας να αποσπάσω μία θετική απάντηση από κάποια πηγή. Οι περισσότεροι απαντούσαν ότι δεν έκαναν αποστολή στο εξωτερικό, ή ότι έκαναν μόνο ανταλλαγές ή πολύ απλά, δεν απαντούσαν καθόλου. Όλα αυτά βέβαια μέχρι την στιγμή που έλαβα μια απάντηση. Το άτομο που μου είχε απαντήσει ήταν ο Stefano Valdesalici, o οποίος ήταν υπεύθυνος για το  Italian Killifish Association. (Associazone Italiana Killifish (AIK)). O Stefano είναι ένα άτομο που έχει δώσει πολλά στην έρευνα και στην διατήρηση πολλών ειδών killifish, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Έχει ασχοληθεί με είδη που ζουν σε Αμερική και Αφρική καθώς και κάποια είδη που ζουν στον Ευρωπαϊκό χώρο (Κέρκυρα, Ισπανία..). Εκτός από τις γνώσεις που διαθέτει, διαθέτει και ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό, από είδη που διατηρεί κατά διαστήματα.

Ακολούθησε μια επικοινωνία με τον Stefano Valdesalici και μετά μια λίστα με αυγά από διάφορα annual killifish που θα μπορούσε να μου στείλει μέσω ταχυδρομείου. Εγώ επέλεξα τα Nothobranchius melanospilus καθώς ήταν ψάρια που οι λάρβες τους γεννιούνται αρκετά μεγάλες και μπορούν να δεχτούν κατευθείαν Artemia, σε αντίθεση με άλλα killifish, τα οποία χρειάζεται για κάποιο χρονικό διάστημα να τραφούν με infusoria. Ένα άλλο κριτήριο για την επιλογή αυτών των ψαριών, ήταν και η σχετικά μικρή περίοδος παραμονής των αυγών σε peat moss (2 μήνες περίπου). Το σημαντικό είναι ότι μειώνονταν οι πιθανότητες να χάσει την υγρασία του το peat moss, και κατά συνέπεια και τα αυγά, και βέβαια, μειώνονταν λόγω του χρόνου και οι πιθανότητες να προσβληθούν τα αυγά από fungus.

Μετά από μια εβδομάδα έλαβα τον φάκελο με τα αυγά. Τα αυγά ήταν σε ένα πλαστικό σακουλάκι μέσα σε νωπή peat moss. Αυτό που έπρεπε να κάνω εγώ μετά, ήταν να τα βάλω σε ένα σκοτεινό μέρος με θερμοκρασία γύρω στους 28 βαθμούς Κελσίου. Τα αυγά θα έπρεπε να παραμείνουν εκεί, μέχρι να αρχίσουν να διακρίνονται τα μάτια των ψαριών μέσα από το αυγό. Για να μπορέσω να πετύχω αυτές τις συνθήκες, τύλιξα το σακουλάκι με εφημερίδα, το έβαλα σε ένα χοντρό φάκελο και μετά το τοποθέτησα μέσα στο ενυδρείο, πάνω στο εσωτερικό γυάλινο καπάκι. Με αυτό τον τρόπο , τα αυγά ήταν σε σκοτεινό περιβάλλον, αλλά το πιο σημαντικό, σε ιδανική θερμοκρασία και υγρασία. Αυτό που θα έπρεπε να προσέχω όσο καιρό τα αυγά ήταν στο peat moss, ήταν να μην πιάσουν κάποια από αυτά fungus και κολλήσουν τα υπόλοιπα, και να μην στεγνώσει το peat moss. Ευτυχώς, τίποτα από τα δυο συνέβη μέχρι την εκκόλαψη.

Έπειτα από διάστημα 2 μηνών, τα αυγά ήταν έτοιμα να μπουν στο νερό για εκκόλαψη. Χρησιμοποίησα ένα ενυδρείο χωρητικότητας 15 λίτρων στο οποίο είχα την στάθμη του νερού στους 10 πόντους. Μέσα στο νερό υπήρχε μια αεραντλία ώστε να κάνει απαλή ανατάραξη του νερού και μια θερμαντική αντίσταση. Το νερό που χρησιμοποιήθηκε ήταν μίγμα από παλαιωμένο νερό ενυδρείου και βρόχινο. Επίσης είχε προστεθεί μέσα στο νερό και μια ταμπλέτα οξυγόνου που είχε σταλεί από τον Stefano. Σύμφωνα με τον Stefano, η ταμπλέτα αυτή θα βοηθούσε αρχικά το κέλυφος του αυγού να σπάσει ευκολότερα, ενώ θα βοηθούσε αρκετά και τα ευαίσθητα νεογέννητα ψαράκια από λοιμώξεις, καθώς τα υψηλά επίπεδα οξυγόνου, θα σκότωναν αρκετά μικρόβια που θα βρίσκονταν μέσα στο νερό.

Πήρα λοιπόν το peat moss με τα αυγά και τα έριξα μέσα στο νερό. Αυτό που ακολούθησε ήταν απίστευτο… Οι μικρές γυαλιστερές χάντρες άρχισαν να διογκώνονται και μπορούσες εύκολα να διακρίνεις τις λάρβες που έκαναν σπασμωδικές κινήσεις μέσα στο αυγό, μέχρι αυτό να σπάσει. Λογικά περνούσε νερό μέσα στο αυγό, και όσο το αυγό διογκωνόταν και μαλάκωνε, έδινε περιθώριο στις λάρβες να κινηθούν και να το σπάσουν. Ήταν εκπληκτικό να βλέπεις ένα αυγό να σπάει στα δυο και ένα μικροσκοπικό ψαράκι να ελευθερώνεται…. Η διαδικασία εκκόλαψης κράτησε γύρω στην μισή ώρα. Αρχικά έπρεπε να διογκωθούν τα αυγά (αυτό κράτησε γύρω στα 10 με 20 λεπτά), και μετά να καταφέρουν τα ψαράκια να σπάσουν το κέλυφος του αυγού (η διαδικασία αυτή κράτησε από 5 έως 15 λεπτά).

Οι λάρβες ήταν γύρω στις 15. Το επόμενο βήμα ήταν να καθαριστεί το ενυδρείο από το peat moss, διαδικασία που αποδείχτηκε όχι και τόσο εύκολη. Άρχισαν να τρώνε από την πρώτη στιγμή και η ανάπτυξή τους ήταν πολύ γρήγορη. Τάιζα γύρω στις έξι φορές την ημέρα και έκανα αλλαγές νερού καθημερινά. Οι τροφές που έδινα, ήταν αποξηραμένα bloodworms, daphnia, artemia και tubifex. Είχα φτιάξει ένα μίγμα από όλα αυτά και τάιζα συνέχεια. Ο ρυθμός ανάπτυξής τους ήταν αρκετά γρήγορος και σε ένα μήνα είχαν φτάσει τα 2.5 εκατοστά περίπου, ενώ σε άλλο ένα μήνα, είχαν φτάσει σε τελικό μέγεθος, με μήκος γύρω στα 6 εκατοστά. Χρώματα άρχισαν να παίρνουν μετά τις πρώτες είκοσι μέρες. Μέχρι τότε είχαν ένα υπόλευκο χρώμα. Τα πρώτα προβλήματα ήρθαν, όταν λόγω της μη παράλληλης ανάπτυξης τους, ένα μεγαλύτερο ψάρι, έφαγε αρκετά μικρότερα, έτσι χρειάστηκε να αρχίσω να τα ξεχωρίζω σε διαφορετικά ενυδρεία. Πιθανότατα να ήταν κάποιο αρσενικό (καθώς είχε πάρει πιο έντονα χρώματα σε σύγκριση με τα άλλα) που σκότωνε άλλα πιο αδύναμα αρσενικά. Αυτό όμως ποτέ δεν μπόρεσα να το μάθω, καθώς το ψάρι αυτό βρέθηκε μετά από δυο μέρες νεκρό πάνω στο χαλί μου. Είχε καταφέρει να περάσει μέσα από μια μικρή τρύπα διαμετρήματος 4 εκατοστών, από την οποία περνάνε τα καλώδια για τις λάμπες και την θερμαντική αντίσταση, καθώς και οι δυο σωλήνες του εξωτερικού φίλτρου. Προφανώς  αυτό το ψάρι, είχε σκοτώσει όλα τα αρσενικά και μετά αυτοκτόνησε, αφήνοντας ένα χαρέμι από θηλυκά πίσω του. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη  ατυχία που με βρήκε... Έτσι απέμεινα με 5 mels τα οποία έζησαν αρμονικά μεταξύ τους. Το τελευταίο πέθανε πριν μια εβδομάδα...

REFERENCES

Dr. Lothar Seegers Killifishes of the World (1, 2, 3) Aqualog

Baensch Atlas (vol. 1, 2 ,3 , 4)

Κάποιοι από τους πιο σημαντικούς killifish Associations:

American killifish association (AKA)   www.aka.org

San Francisco Bay Area Killifish association ( SFBAKA) www.sfbaka.net

Canadian Killifish Association (CKA)

The International Killifish Association    www.killi.net

Associazone Italiana Killifish (AIK)    www.aik.it

New Zealand killifish Association

The British killifish association (BKA)

Killi club du France (KCF)

Deutsche Killifish Gemeinschaft (DKG)    dkg.killi.org