Μια από τις πιο συχνές ασθένειες που απασχολούν τους χομπίστες, ιδιαίτερα στα πρώτα βήματα τους στο χόμπι, είναι η ασθένεια ιχθυοφθειρίαση, που όμως δεν μας είναι γνωστή με αυτό το όνομα. Στην γλώσσα των κατόχων ενυδρείων είναι γνωστή με τον αγγλικό όρο White spot ή στα ελληνικά με τον όρο Ick. Το Ick είναι συντόμευση του ονόματος του πρωτόζωου που είναι υπεύθυνο για αυτή την ασθένεια και το οποίο έχει το όνομα Ichthyophthirius multifiliis.

Το Ichthyophthirius multifiliis ανήκει στην ομοταξία Μαστιγοφόρα (Mastigophora) που ονομάζεται έτσι γιατί τα πρωτόζωα που ανήκουν σε αυτή την ομοταξία έχουν ένα ή περισσότερα μαστίγια που τα χρησιμοποιούν για να μετακινούνται. Είναι πρωτόζωο βλεφαριδωτό της υπόταξης των Ολοτριχιδών (Holotrichia) και της τάξης Hymenostomatida. Το ενήλικο παράσιτο έχει σχήμα σφαιρικό – ωοειδές με διάμετρο 50 μm έως 1 mm και καλύπτεται από βλεφαρίδες

Το Ick είναι πολύ συνηθισμένη παρασίτωση των ψαριών του γλυκού νερού και το χαρακτηριστικό της είναι τα λευκά στίγματα που παρουσιάζονται στο δέρμα και στα πτερύγια των ψαριών, κάποιες φορές ακόμα και στα μάτια. Η κατανομή τους πάνω στο ψάρι δεν είναι κανονική. Μπορεί να δούμε σε ένα σημείο του ψαριού να είναι μια ομάδα από στίγματα και σε άλλο σημείο κανένα ή μεμονωμένα παράσιτα. Τα ψάρια που έχουν προσβληθεί από το παράσιτο δεν παρουσιάζουν αρχικά κανένα άλλο σύμπτωμα πέρα από ανορεξία και αδυνάτισμα. Αν έχουν προσβληθεί και τα βράγχιά τους, τότε βλέπουμε συμπτώματα ασφυξίας. Αν δεν λάβουμε μέτρα αντιμετώπισης της ασθένειας ο θάνατος των ψαριών εξαρτάται από τον βαθμό που έχουν προσβληθεί και σίγουρα είναι πιο σύντομος αν έχουν παράσιτα στα βράγχια. Ένα από τα πρώτα δείγματα της ασθένειας είναι και το γεγονός ότι τα ψάρια ξύνονται πάνω σε αντικείμενα του ενυδρείου, κάτι που κάνουν και με όλες τις ασθένειες που οφείλονται σε εξωπαράσιτα. Επίσης χαρακτηριστικό είναι και το μάζεμα των πτερυγίων κοντά στο σώμα.

1: Το ενήλικο παράσιτο εγκαταλείπει το ψάρι. 2: Περιβάλλεται με κάψα και πολλαπλασιάζεται 3: Τα νεαρά παράσιτα ψάχνουν και προσκολλούνται σε άλλα ψάρια.

Ο βιολογικός κύκλος του παράσιτου διαρκεί από 4 μέχρι και 40 μέρες, ανάλογα με την θερμοκρασία. Το ενήλικο παράσιτο, θα μείνει μερικές μέρες μέσα στο δέρμα του ψαριού, όπου τρέφεται με συστατικά του δέρματος και του αίματός του και μεγαλώνει για 1-2 βδομάδες. Μετά  διαπερνάει το δέρμα του και βγαίνει στο νερό όπου μπορεί και κινείται με τις βλεφαρίδες του, που όπως είπαμε, καλύπτουν όλο το σώμα του. Κατεβαίνει στον βυθό του ενυδρείου και αφού προσκολληθεί σε κάποιο αντικείμενο ή πάνω στα φυτά, περιβάλλεται με μια κάψα και εκεί αρχίζει να πολλαπλασιάζεται, χωρίς σεξουαλική διαδικασία σε πολλά νέα παράσιτα. Ένα ενήλικο παράσιτο μπορεί να παράγει μέχρι και 1000 νέα. Αμέσως αυτά τα νέα παράσιτα ψάχνουν να βρουν κάποιο ψάρι για να προσκολληθούν πάνω του. Αν δεν βρουν ψάρι, μετά από 48 ώρες μειώνεται η ικανότητα τους και σε 3-4 μέρες πεθαίνουν. Αν βρουν κάποιο ψάρι, τα νέα πολύ πιο μικρά παράσιτα διαπερνούν το δέρμα του και ξεκινούν τα τρέφονται αρχίζοντας έναν νέο κύκλο. Μερικές φορές συμβαίνει πολλά νεαρά παράσιτα να εισχωρούν ομαδικά μέσα σε ένα ψάρι στο ίδιο σημείο. Είναι σημεία που μετά γίνονται πολύ πιο εύκολα ορατά με γυμνό μάτι από τον παρατηρητή.

Γενικά όμως είναι από τις ασθένειες που γίνονται εύκολα αντιληπτές λόγω του μεγέθους του παράσιτου και έτσι μπορούν έγκαιρα να αντιμετωπισθούν.

Τα χαρακτηριστικά στίγματα στην ουρά και τα πτερύγια του ψαριού.

Η πρόληψη είναι απαραίτητη για να μην βρεθούμε στην θέση να αντιμετωπίσουμε την ασθένεια αυτή. Νέα ψάρια πρέπει να μπαίνουν σε καραντίνα πριν τα βάλουμε στο τελικό ενυδρείο. Φυσικά αυτό ακούγεται εύκολο, αλλά δεν έχουν όλοι οι κάτοχοι ενυδρείου ένα δεύτερο ενυδρείο για καραντίνα. Μια καλή λύση, αλλά σε καμιά περίπτωση σίγουρη, είναι να κοιτάμε πολύ καλά ένα νέο ψάρι που πρόκειται να αγοράσουμε, αν δείχνει σημάδια ύποπτα, όπως κάποια μικρά στίγματα, αν ξύνεται, έστω και όχι συχνά, αν κολυμπάει ελεύθερα ή έχει τα πτερύγια μαζεμένα κλπ.

Πρέπει να ξέρουμε ότι δεν είναι μόνο τα ψάρια ύποπτα. Φυτά ή σαλιγκάρια από ένα ενυδρείο που έχει το παράσιτο είναι αρκετά για να μεταφέρουμε και στο δικό μας την ασθένεια.

Γενικά πάντως πρέπει να ξέρουμε ότι δεν θα βρούμε και πολλούς χομπιστες που να μην αντιμετώπισαν έστω και μια φορά το Ick σε ενυδρείο τους. Αυτό το λέω για να δούμε ότι είναι πολύ συχνή ασθένεια, αλλά παράλληλα αν την διαγνώσουμε έγκαιρα αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα.

Όλες οι εταιρείες που παράγουν φάρμακα για ψάρια έχουν και ένα σκεύασμα για το Ick. Τα τελευταία χρόνια τα φάρμακα είναι όλο και πιο αποτελεσματικά και αν ακολουθήσουμε τις οδηγίες σωστά, συνήθως λύνεται το πρόβλημα. Αν θέλουμε όμως να αποφύγουμε τα φάρμακα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το Ick χωρίς αυτά.

Έχει διαπιστωθεί ότι τα παράσιτα Ichthyophthirius multifiliis δεν αντέχουν σε συγκεντρώσεις αλατιού πάνω από ένα όριο, το οποίο όμως είναι ασφαλές για τα περισσότερα ψάρια. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο στην φάση που δεν βρίσκονται μέσα στο δέρμα των ψαριών, αλλά έχουν μπει στο νερό. Αν προσθέσουμε αλάτι στο νερό του ενυδρείου και ταυτόχρονα ανεβάσουμε την θερμοκρασία κοντά στους 30°C για να επιταχύνουμε τον κύκλο ζωής του παράσιτου, συνήθως τα εξουδετερώνουμε με ασφάλεια. Κατάλληλο αλάτι για αυτή την θεραπεία είναι το κοινό μαγειρικό αλάτι, κατά προτίμηση χοντρό σε μεγάλες συσκευασίες, αφού αυτό είναι και πιο λίγο κατεργασμένο και άρα με λιγότερα βελτιωτικά ροής και άλλα χημικά πρόσθετα.

Η αυξημένη θερμοκρασία, πέρα από την επιτάχυνση του κύκλου ζωής του παράσιτου, του δημιουργεί και άμεσα προβλήματα, σε βαθμό που κάποιοι αντιμετωπίζουν την ασθένεια μόνο με αυξημένη θερμοκρασία. Αυτό όμως μπορεί να γίνει μόνο σε ψάρια που αντέχουν χωρίς πρόβλημα θερμοκρασίες πάνω από 30°C. Οι αφρικανικές κιχλιδες για παράδειγμα που έχω στο ενυδρείο μου το καλοκαίρι δεν έχουν πρόβλημα παρά το γεγονός ότι η θερμοκρασία πάει πάνω από 33°C.

Τα νέα παράσιτα βγαίνουν από την κάψα που είχε δημιουργήσει το μητρικό παράσιτο στον βυθό του ενυδρείου.

Η διαδικασία για την θεραπεία με αλάτι είναι η εξής. Μόλις δούμε τα πρώτα σημάδια της ασθένειας ανεβάζουμε την θερμοκρασία τουλάχιστον στους 30°C. Σε ψάρια που δεν έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα με την υψηλή θερμοκρασία, μπορούμε να φτάσουμε στους 33°C, αλλά αυτό είναι προτιμότερο να το κάνουμε μέσα σε 1-2 μέρες και όχι με την πρώτη, για να γίνει η απαραίτητη προσαρμογή των ψαριών σε αυτή τη θερμοκρασία.

Αφού η θερμοκρασία φτάσει στο σημείο που θέλουμε, σε 3 - 4 δόσεις ρίχνουμε το αλάτι, μια δόση κάθε 3 ώρες. Πρέπει να ρίχνουμε το αλάτι σε δόσεις για να εξασφαλίσουμε ότι θα προσαρμοστούν σε αυτό και τα βακτηρίδια που έχουμε στο φίλτρο μας. Συνήθως η δόση είναι 1 - 2 κουταλιές σούπας ανά 10 λίτρα νερού.

Για να έχουμε ένα μέτρο, να πούμε ότι μια μέτρια κουταλιά του γλυκού είναι περί τα 3 g, ενώ μια μέτρια κουταλιά της σούπας αντιστοιχεί με 10 g αλάτι.

Κανονικά σε 2-3 μέρες βλέπουμε ότι έχουν εξαφανιστεί τα λευκά στίγματα από τα ψάρια. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι έχει λυθεί και το πρόβλημα. Πρέπει να αφήσουμε ακόμα μια εβδομάδα το αλάτι και την υψηλή θερμοκρασία παρατηρώντας τα ψάρια. Εκείνο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι οι φάσεις κατά τις οποίες το παράσιτο είναι ευάλωτο από το αλάτι (αλλά και ότι άλλο φάρμακο χρησιμοποιήσουμε) είναι όταν αποκολλάται από το ψάρι μέχρι να βρεθεί στην φάση που δημιουργεί την κάψα και όταν τα νέα παράσιτα κολυμπούν ψάχνοντας κάποιο ψάρι για να το προσβάλουν.

Μετά από αυτή την φάση αρχίζουμε να φέρνουμε την θερμοκρασία στα φυσιολογικά επίπεδα και με αλλαγές νερού φροντίζουμε μέσα σε 10 μέρες να απομακρύνουμε το αλάτι από το νερό.

Η ουσιαστική διαφορά του αλατιού από τα φάρμακα είναι ότι το αλάτι δεν έχει παρενέργειες για τα ψάρια αφού δεν πρόκειται για φάρμακο.

Από ότι ξέρω αυτή η ασθένεια χτυπά συνήθως τα ψάρια ενός νεο στημένου ενυδρείου. Ο λόγος είναι ότι σε ένα νέο ενυδρείο οι συνθήκες δεν είναι ακόμα οι ιδανικές και άρα τα ψάρια ζουν σε ένα περιβάλλον που δεν είναι το καλύτερο. Έτσι λόγω του στρες από την ποιότητα του νερού, αλλά και του νέου περιβάλλοντος μέχρι να προσαρμοστούν είναι πολύ πιο ευάλωτα από ότι σε καλές συνθήκες. Επίσης σε ένα νέο ενυδρείο κάθε τόσο μπαίνουν και νέα ψάρια και έτσι οι πιθανότητες να μεταφερθεί η ασθένεια είναι κατά πολύ μεγαλύτερες.

Καλές συνθήκες, σωστή διατροφή και αποφυγή του στρες είναι τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα για να μην έχουμε προβλήματα.

---------------------------------------------------------

Τα δυο τελευταία σχέδια είναι από το βιβλίο Aquarien Kunde του Guenther Sterba από την έκδοση 1965