Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, το Διοξείδιο του άνθρακα το θεωρούσαν σαν τον υπ' αριθμό ένα κίνδυνο για τα ψάρια του ενυδρείου και μηχανεύονταν διάφορους τρόπους για να το αποβάλουν από το νερό. Αυτό δεν ήταν περίεργο, γιατί τα ενυδρεία, μέχρι την δεκαετία του '60 είχαν λίγο ή καθόλου φωτισμό, πράγμα που δεν επέτρεπε στα φυτά να κάνουν φωτοσύνθεση και άρα να καταναλώσουν CO2. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα φυτά που δεν μεγάλωναν και σάπιζαν και τα ενυδρεία συνήθως ήταν γυμνά από φυτά. Επιπλέον τα ψάρια και δισεκατομμύρια βακτηρίδια παρήγαγαν CO2, ενώ παράλληλα το νερό δεν είχε κίνηση ώστε να αποβάλλεται στο αέρα. Σαν αποτέλεσμα είχε αυτό ψάρια που προσπαθούσαν στην επιφάνεια του νερού να βρουν οξυγόνο. Για αυτό τον λόγο χρησιμοποιούσαν δυνατές αεραντλίες με αερόπετρες, έβαζαν στην έξοδο των φίλτρων εξαρτήματα για να στέλνουν μαζί με το νερό και αέρα μέσα στο ενυδρείο ή χρησιμοποιούσαν στην έξοδο των φίλτρων σωλήνες με τρύπες που τους στερέωναν έξω από το νερό και έριχναν με πίεση το νερό, κάνοντας αυτούς που άκουγαν τον μόνιμο ήχο, να ψάχνουν την πόρτα που οδηγεί στην τουαλέτα!

Σήμερα γνωρίζουμε ότι το CO2, που είναι το σημαντικότερο στοιχείο για την ανάπτυξη των φυτών, ακόμα και χωρίς την παρουσία όλου αυτού του "εξοπλισμού" είναι σε έλλειψη μέσα στο ενυδρείο. Για αυτό τον λόγο και έχει αντιστραφεί αυτή η τακτική και οι χομπίστες κάνουν ότι μπορούν για να περιορίσουν την διαφυγή του από το νερό και όχι μόνο αυτό, αλλά και προσπαθούν να βρουν τρόπους για να προμηθεύουν τα φυτά με επιπλέον CO2 από αυτό που δημιουργείται στο ενυδρείο από τα ίδια τα φυτά τις ώρες που δεν υπάρχει φως, από την εκπνοή των ψαριών και την δουλειά των βακτηριδίων. Τα φυτά παράγουν CO2, αλλά αυτό δεν αρκεί σε καμία περίπτωση για να καλύψει τις ανάγκες τους την ημέρα. Τα ψάρια που βάζουμε σε ένα ενυδρείο είναι πολύ λιγότερα από αυτά που θα χρειάζονταν για να εκπνέουν τις ποσότητες που απαιτούνται σε ένα φυτεμένο ενυδρείο. Το ίδιο συμβαίνει και με τα βακτηρίδια που υπάρχουν στο φίλτρο και σε όλα τα αλλά σημεία του ενυδρείου. Αυτός είναι ένας λόγος που μας εντυπωσιάζει που οι εταιρείες κατασκευής φίλτρων, εξακολουθούν να φτιάχνουν φίλτρα με εξαρτήματα, που αν τα βάλουμε σε λειτουργία θα κάνουμε την ζωή των φυτών μας δύσκολη και με αυτό τον τρόπο θα λιγοστέψουμε και το οξυγόνο που παράγουν τα υγιή φυτά προς όφελος των ψαριών και των βακτηριδίων του ενυδρείου. Για να αναπληρώσουμε αυτό το οξυγόνο θα χρειαστούμε τα εξαρτήματα που παρέχουν οξυγόνο στο νερό και έτσι συνεχίζεται ένας φαύλος κύκλος.

Η ερώτηση, αν το CO2 είναι απαραίτητο ή όχι δεν απαντιέται με μια λέξη. Αρχικά πρέπει να ξέρουμε για πιο λόγο χρειάζεται στα φυτά. Η μάζα των φυτών αποτελείται κατά 50% από άνθρακα. Αυτό σημαίνει ότι τον χρειάζονται σε μεγάλες ποσότητες για να αναπτυχθούν. Ποσοτικά, οι 3 σημαντικότερες πηγές τροφής για τα φυτά είναι το φως, το λίπασμα  και το CO2. Η αρχή που επικρατεί στην τροφή των φυτών είναι αυτή του "ελάχιστου". Αν δηλαδή, έστω και ένα από τα στοιχεία που χρειάζεται το φυτό λείπει ή είναι σε πολύ μικρή ποσότητα, τότε το φυτό σταματά να αναπτύσσεται. Στοιχεία όπως ο σίδηρος, το μαγγάνιο κλπ είναι πολύ εύκολο να προστεθούν στο νερό με την μορφή των υγρών λιπασμάτων που κυκλοφορούν στο εμπόριο και περιέχουν και όλα τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία για τα φυτά.

Το φως μπορούμε να το προσφέρουμε στα φυτά βάζοντας τον σωστό αριθμό σε λάμπες.

Σε καταστήματα ιατρικών εργαλείων, ένα σύστημα αποτελούμενο από μπουκάλα διοξειδίου γύρω στα 4 λίτρα, και διπλό μανόμετρο, κοστίζει γύρω στις 50000 δρχ. Φώτο: Τόλης Κετσελίδης

Το ζήτημα είναι πως μπορούμε να εξασφαλίσουμε την απαραίτητη ποσότητα σε CO2 για να υπάρχει και σε αυτό επάρκεια για τα φυτά μας.  Ο ένας τρόπος είναι να αγοράσουμε τον (όχι και φτηνό!) απαραίτητο εξοπλισμό για να παρέχουμε CO2 στα φυτά. Ο άλλος τρόπος είναι η παροχή του με DIY κατασκευή.

Φυσικά είναι δυνατόν να έχουμε ένα ενυδρείο με φυτά χωρίς να χρησιμοποιούμε CO2, αρκεί να φροντίσουμε με αυτοέλεγχο, να βάλουμε φυτά που μεγαλώνουν αρκετά αργά, ώστε να αρκούνται στο CO2 που δημιουργείται στο νερό, χωρίς να σπρώχνουν προς τα πάνω το pH τις τελευταίες ώρες της ημέρας. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια πρέπει να αρκεστούμε σε λίγα είδη και να αρνηθούμε την μεγάλη ποικιλία που υπάρχει σε φυτά για το ενυδρείο. Αν βάλουμε φυτά που αναπτύσσονται γρήγορα, πολύ σύντομα θα καταναλώσουν το διαθέσιμο CO2 και θα το στερήσουν από αυτά που αναπτύσσονται αργά. Στην ανάγκη, τα φυτά ταχείας ανάπτυξης, έχουν την δυνατότητα να τραβήξουν το CO2 που υπάρχει στο νερό για να κρατά το ασβέστιο διαλυμένο. Κάτι τέτοιο θα είχε σαν αποτέλεσμα να ανέβει το pH και να δημιουργηθούν συνθήκες ακατάλληλες για τα ψάρια και τα φυτά του ενυδρείου μας. Αυτός είναι μάλλον και ο λόγος που έχει επικρατήσει η άποψη ότι μερικά φυτά δεν ταιριάζουν μεταξύ τους στο ίδιο ενυδρείο και ότι το ένα βλάπτει το άλλο. Η εξήγηση είναι απλή: Το ένα στερεί από το άλλο το CO2. Σε ενυδρεία που γίνεται παροχή Διοξειδίου του άνθρακα, οι δυο "αντίπαλοι" βλέπουμε ότι αναπτύσσονται ο ένας δίπλα στον άλλο χωρίς προβλήματα. Με την ύπαρξη αρκετού CO2 στο νερό μπορούν να διατηρηθούν στο ίδιο ενυδρείο φυτά με διαφορετικές απαιτήσεις, κάτι που είναι αδύνατον χωρίς την ύπαρξη του σε ικανοποιητικό βαθμό.

Μια άλλη σημαντική ιδιότητα του CO2 είναι το να κάνει όξινο το νερό του ενυδρείου μας. Με την παροχή αυτού του αεριού πέφτει το ΡΗ. Το πόσο θα πέσει το ΡΗ εξαρτάται από την σκληρότητα του νερού. Το CO2 κρατά διαλυμένο το ασβέστιο που υπάρχει στο νερό. Όσο πιο σκληρό είναι το νερό, τόσο πιο πολύ ασβέστιο έχει και άρα τόσο πιο πολύ CO2 χρειάζεται. Μόνο η επιπλέον ποσότητα είναι διαθέσιμη για τα φυτά και μπορεί να χαμηλώσει το ΡΗ του νερού. Μερικά φυτά, όταν υπάρχει έλλειψη CO2, είναι σε θέση να προκαλούν το φαινόμενο που λέγεται βιογενετική απασβεστοποίηση. Με αυτήν δηλαδή τραβούν το CO2 που απαιτείται για να παραμένει διαλυμένο το ασβέστιο στο νερό, με αποτέλεσμα το ασβέστιο να στερεοποιείται και να εμφανίζεται με μορφή ενός λευκού στρώματος πάνω στα φύλλα των φυτών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να πέφτει η σκληρότητα. Όσο πιο μεγάλη είναι η ανθρακική σκληρότητα, τόσο πιο πολύ CO2 χρειάζεται για να έχουμε χαμηλό ΡΗ. Η περιεκτικότητα όμως του νερού σε CO2 δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30 - 35 mg/l. Αν είναι μεγαλύτερη μπορεί να μπλοκάρει την δυνατότητα των ψαριών να λαμβάνουν οξυγόνο. Για αυτό τον λόγο δεν πρέπει να προσπαθούμε να κατεβάσουμε το ΡΗ με την παροχή CO2, αν δεν έχουμε το κατάλληλο νερό. Δεν είναι δυνατόν να έχουμε ΡΗ κάτω από 7 στο νερό που έχουμε στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, νερό με ανθρακική σκληρότητα (ΚΗ) 10, για να έχει ΡΗ 6,8 απαιτεί 50 mg/l CO2! Ο μόνος τρόπος για να καταφέρουμε να έχουμε χαμηλό ΡΗ ξεκινώντας με τέτοιο νερό, είναι η χρήση συσκευής Αντίστροφης Όσμωσης ώστε να το κάνουμε πιο μαλακό, σε συνδυασμό με παροχή CO2.

Η απαραίτητη ποσότητα σε CO2 σε ένα ενυδρείο ορίζεται από δυο παράγοντες:

• Ποσότητα φωτός

• Μάζα των φυτών.

Για την ποσότητα των φυτών δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Όσο πιο πολλοί είναι οι καταναλωτές, τόσο πιο πολλή τροφή χρειάζονται.

Όσο πιο δυνατό είναι το φως, τόσο πιο έντονη γίνεται η ανάπτυξη τους λόγω της φωτοσύνθεσης και άρα τόσο πιο μεγάλες είναι οι ανάγκες τους σε τροφή. Ένα ενυδρείο με χαμηλό φωτισμό δεν χρειάζεται παροχή CO2.

Η ποσότητα του CO2 στο νερό δεν λιγοστεύει μόνο από την κατανάλωση του από τα φυτά. Σαν αέριο αποβάλλεται από το ενυδρείο με την κίνηση της επιφάνειας του νερού. Παροχή CO2 και δυνατό φίλτρο δεν πάνε ποτέ μαζί.

Η διαφυγή του από το νερό, αν το παρέχουμε σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σε κάποια ψάρια. Αν το καπάκι του ενυδρείου κλείνει καλά, μπορεί να δημιουργηθεί πάνω από το νερό ένα στρώμα CO2 αφού είναι πιο βαρύ από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Κάποια ψάρια, όπως είναι τα λαβυρινθόψαρα (είδη Gourami και Betta) παίρνουν οξυγόνο από τον αέρα πάνω από το ενυδρείο και η ύπαρξη του στρώματος του CO2 τους στερεί  το οξυγόνο.