Πολύ συχνά, όταν μιλάμε για την ποιότητα νερού στα ενυδρεία μας αναφερόμαστε στην συσκευή αντίστροφης όσμωσης. Αυτό γίνεται γιατί ένας παράγοντας σημαντικός, αλλά και δύσκολος να λυθεί είναι η εξασφάλιση μαλακού νερού για τα περισσότερα τροπικά ψάρια, και ιδιαίτερα όταν μας ενδιαφέρει η αναπαραγωγή τους.

Για τους πιο πολλούς που ξεκινούν να ασχολούνται με το χόμπι των ενυδρείων, θεωρείται σημαντική μια παράμετρος του νερού, δηλαδή το ΡΗ, γιατί αυτό ακούν από την πρώτη στιγμή. Συνήθως η συμβουλή είναι " ξεκίνησε το ενυδρείο, άφησε το 1-2 βδομάδες να στρώσει (λάθος!!), φρόντισε το ΡΗ να είναι 7 ή και λιγότερο (?), και βάλε τα ψάρια που θέλεις". Παράλληλα βλέπουν ότι στα μαγαζιά που πουλάνε ψάρια, τα έχουν σε νερό από το δίκτυο και φυσικά σκέφτονται ότι, αφού ζουν εκεί, είναι το ίδιο καλά, αν μεταφερθούν σε ένα άλλο ενυδρείο με το ίδιο νερό!

Με τον καιρό, όταν κανείς αρχίζει να ασχολείται πιο πολύ, μαθαίνει ότι υπάρχουν και άλλοι δυο παράγοντες που είναι πολύ σημαντικοί για την διαβίωση των ψαριών. Η ολική σκληρότητα GH και η ανθρακική σκληρότητα KH. Η γνώση ότι υπάρχουν αυτοί οι δυο παράγοντες όμως δεν αρκεί, αφού πολύ συχνά βλέπουμε ότι πολλοί δεν καταλαβαίνουν την σημασία τους. Αλλιώς δεν εξηγείται το φαινόμενο να φτιάχνονται ενυδρεία με συνδυασμούς ψαριών όπως Neon με Platys ή guppy's με M. ramirezi.

Η μια λύση, για να ξεπεραστεί το πρόβλημα της σκληρότητας του νερού, είναι να επιλέξουμε για το ενυδρείο μας ψάρια που ζουν σε νερό σαν αυτό που διαθέτουμε εμείς από το δίκτυο.

Η άλλη λύση είναι να φτιάχνουμε νερό στα μέτρα των ψαριών που έχουμε και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την συσκευή αντίστροφης όσμωσης ή με ρητίνες. Έχει επικρατήσει να θεωρείται πιο κατάλληλη λύση η αντίστροφη όσμωση, γιατί με τις ρητίνες χρησιμοποιούνται χημικά για την αναγόμωση τους, κάτι που δεν είναι ότι καλύτερο για το περιβάλλον. Από την άλλη βέβαια με την χρήση της συσκευής αντίστροφης όσμωσης, μεγάλο μέρος του νερού που χρησιμοποιούμε (περίπου το 75%) πηγαίνει συνήθως κατ' ευθείαν στην αποχέτευση.

Ας δούμε όμως τι είναι όσμωση:

Αν βάλουμε δυο υγρά, το ένα μετά το άλλο, με προσοχή, μέσα σε ένα δοχείο, ώστε το ένα να μην αναμειχθεί με το άλλο, και η πυκνότητα τους (περιεκτικότητα σε άλατα) είναι διαφορετική, τότε καθαρό νερό από το υγρό �με την μικρότερη πυκνότητα, θα μετατοπιστεί προς το υγρό k με την υψηλότερη πυκνότητα, μέχρι να έρθει ισορροπία, και να έχει όλο το μείγμα την ίδια πυκνότητα. Αυτή η ιδιότητα ονομάζεται Διάχυση.

Αν όμως μεταξύ των δυο υγρών μεσολαβεί μια ημιπερατή μεμβράνη o, τότε μέσα από την μεμβράνη περνά μόνο καθαρό νερό, (που είναι ο διαλύτης των δυο υγρών) για να ισορροπήσει η περιεκτικότητα στα δυο μέρη σε άλατα και άλλες ουσίες που δημιουργούν την διαφορά. Αυτό γίνεται γιατί από την μεμβράνη μπορούν να περάσουν τα μόρια του νερού, αλλά όχι και τα διαλυμένα άλατα, οι διαλυμένες οργανικές ουσίες και τα μικροσκοπικά σωματίδια (ζωντανά και νεκρά μικρόβια και πολλά άλλα μικροσκοπικά σωματίδια) που  περιέχει το νερό του δικτύου. Παρατηρούμε ότι η στάθμη στα δυο μέρη δεν είναι η ίδια, όπως θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε η μεμβράνη. Η οσμωτική ροή από το αραιότερο υγρό προς το πυκνότερο συνεχίζεται, μέχρι να επιτευχθεί μια κατάσταση ισορροπίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη στάθμη του διαλύματος μεγαλύτερης συγκέντρωσης αλάτων. Η διαφορά της στάθμης των διαλυμάτων αντιστοιχεί στην οσμωτική πίεση.

Υπάρχουν παραδείγματα στην φύση όπου φαίνεται αυτή η διαδικασία:

Μετά από μια καλοκαιρινή βροχή, παρατηρούμε ότι τα κεράσια και τα σταφύλια συχνά σκάνε, δηλαδή διογκώνονται και σκίζεται η φλούδα τους. Αυτό γίνεται, γιατί το νερό της βροχής που μένει πάνω στην φλούδα, περνά μέσα από αυτήν (που παίζει τον ρόλο της μεμβράνης!) για να ισορροπήσει την μεγαλύτερη πυκνότητα που υπάρχει μέσα στο φρούτο, με συνέπεια να μεγαλώνει ο όγκος του υγρού στο εσωτερικό του και να σχίζεται η φλούδα.

Το ίδιο γίνεται και με τα αυγά των ψαριών, αν το νερό του ενυδρείου δεν είναι κατάλληλο. Τα αυγά, μέσα από την μεμβράνη, μεταξύ άλλων, περιέχουν και νερό. Αν η πυκνότητα στο εσωτερικό του αυγού είναι μικρότερη από αυτή του νερού του ενυδρείου, τότε νερό από το εσωτερικό του, αποβάλλεται προς τα έξω με συνέπεια το αυγό να συρρικνώνεται. Αν, αντιθέτως, η πυκνότητα του αυγού είναι μεγαλύτερη από αυτή του νερού του ενυδρείου, το αυγό δέχεται περισσότερο νερό από αυτό που έχει ήδη μέσα, με συνέπεια να διογκώνεται και κάποιες φορές να καταστρέφεται. Εδώ είναι και το λάθος που κάνουν πολλοί χομπίστες, πιστεύοντας ότι αφού τα ψάρια ζουν σε ένα νερό με μια συγκεκριμένη σύνθεση, άρα μπορούν να γεννήσουν και να κάνουν αναπαραγωγή στο ίδιο νερό. Τα ψάρια μπορούν και προσαρμόζονται σε διαφορετικό νερό από αυτό που έχουν στη φύση, αν δεν είναι μεγάλες οι διαφορές, αλλά τα αυγά δεν έχουν τέτοιες ανοχές και βέβαια δεν μπορούμε να τα προσαρμόσουμε στο νερό που θέλουμε εμείς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, και όταν πρόκειται για ψάρια που απαιτούν ιδιαίτερα μαλακό και όξινο νερό όπως οι Δίσκοι, η καλύτερη λύση για να εξασφαλίσουμε το κατάλληλο νερό, είναι η συσκευή αντίστροφης όσμωσης.

Για την χρήση στα ενυδρεία δεν είναι η όσμωση αυτό που θέλουμε και αντιστρέφουμε την λειτουργία. Χρησιμοποιείται η πίεση του δικτύου ύδρευσης m για να οδηγηθούν τα μόρια του νερού να περάσουν n μέσα από την μεμβράνη o, και να μείνουν πίσω k τα στοιχεία που θέλουμε να αποφύγουμε, όπως είναι διαλυμένα άλατα και άλλα στοιχεία που επιβαρύνουν την ποιότητα του νερού. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται αντίστροφη όσμωση.

Από το σημείο 1 εισέρχεται το νερό με την πίεση του δικτύου στην συσκευή αντίστροφης όσμωσης.

Μέσα σε αυτήν υπάρχει μια κυλινδρική μεμβράνη 2.

Το νερό βρίσκεται υπό πίεση μέσα στον χώρο 3 αφού στην έξοδο 5 υπάρχει μια βαλβίδα 4 που επιτρέπει στο νερό να φεύγει όταν ξεπεραστεί μια πίεση 4 ή 5 bar.

Λόγω ακριβώς της πίεσης που υπάρχει μέσα στον χώρο 3, ένα μέρος από το νερό υποχρεώνεται να περνά μέσα από την μεμβράνη για να βρει έξοδο προς το σημείο 6. (Αν δεν υπήρχε η πίεση, δεν θα περνούσε καθόλου νερό μέσα από την μεμβράνη)

Μέσα από την μεμβράνη όμως μπορούν να περάσουν τα μόρια του νερού, αλλά όχι και τα διαλυμένα άλατα και άλλες οργανικές και ανόργανες ενώσεις που υπάρχουν στο νερό του δικτύου. Έτσι, ένα μέρος του νερού (περίπου 75%) φεύγει από την έξοδο 5 και ένα άλλο μέρος (25%) από την έξοδο 6. Αυτό το νερό που φεύγει από την έξοδο 6 είναι απαλλαγμένο κατά 95-98% από όλα τα άλατα και λοιπές ουσίες που υπήρχαν στο νερό πριν μπει στην συσκευή.

Μια καλή συσκευή όμως, πρέπει να έχει και κάποια άλλα στοιχεία που εξασφαλίζουν την σωστή λειτουργία της. Αυτά είναι: προφίλτρο για να κατακρατά ρύπους που μπορεί να βλάψουν την μεμβράνη και ενεργός άνθρακας για να κρατά κατά κύριο λόγο το χλώριο που υπάρχει στο νερό του δικτύου και το οποίο καταστρέφει την μεμβράνη.

Η απόδοση μιας τέτοιας συσκευής είναι από 30 μέχρι 150 λίτρα καθαρό νερό την ημέρα, ανάλογα με το μέγεθος της, και αυτή η ποσότητα επηρεάζεται από την θερμοκρασία του νερού και βέβαια από την πίεση που έχει το δίκτυο. Το αρνητικό αυτής της διαδικασίας είναι μόνο το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του νερού πάει χαμένο για να έχουμε το νερό που χρειαζόμαστε για το ενυδρείο. Μια λύση είναι να χρησιμοποιούμε το νερό που βγαίνει από την έξοδο 5 για πλύσιμο ή για πότισμα φυτών που δεν χρειάζονται μαλακό νερό.