Οι ξιφοφόροι Xiphophorus helleri είναι από τα αγαπημένα ψάρια των κατόχων κοινωνικών ενυδρείων σε όλο τον κόσμο. Φυσικά δεν αποτελούν εξαίρεση και οι έλληνες χομπίστες. Σε κάθε κατάστημα πώλησης ειδών ενυδρείου θα βρούμε μερικά είδη ξιφοφόρου, στο μεγαλύτερο ποσοστό βέβαια από επιλεγμένες αναπαραγωγές που γίνονται εδώ και πολλά χρόνια με στόχο τα έντονα και ενδιαφέροντα χρώματα και τα εντυπωσιακά πτερύγια. Κοινό χαρακτηριστικό όμως όλων είναι η προέκταση του ουραίου πτερυγίου των αρσενικών που μοιάζει με ξίφος και που έχει δώσει το όνομα του γένους, αλλά και το κοινό όνομα στο είδος, σε όλο τον κόσμο. Η κοινή ονομασία διεθνώς είναι  Swordtail. Τα θηλυκά είναι λίγο μεγαλύτερα από τα αρσενικά, χωρίς να υπολογίσουμε την προέκταση της ουράς που έχουν τα αρσενικά. Ψάρια πιασμένα στη φύση δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς στην αγορά. Σε αυτά όμως μπορούμε να δούμε πραγματικά την συμπεριφορά τους, αφού τα ψάρια από εκτροφές μετά από πολλές αναπαραγωγές έχουν χάσει τις πιο πολλές φορές την αρχική συμπεριφορά τους.

Αρσενικό Xiphophorus helleri

Στην Ευρώπη οι ξιφοφόροι πρωτοεμφανίστηκαν το 1864 και πολύ σύντομα έγιναν οι σταρ των ενυδρείων της εποχής, θέση που την κρατάνε ακόμα και σήμερα, μετά από 150 χρόνια.

Ανήκουν στην οικογένεια Poeciliidae. Κατάγονται από την Κεντρική Αμερική και ζουν σε ρηχά ποτάμια του Μεξικού, της Γουατεμάλας και της Ονδούρας, στην μεριά του Ατλαντικού ωκεανού. Στις βορειότερες περιοχές καταγωγής τους, το νερό είναι λιγότερο μαλακό από ότι στις νότιες, όπου οι βροχές είναι πιο συχνές και φροντίζουν να κρατούν το νερό σε πιο όξινα επίπεδα. Για πολλά χρόνια τα ψάρια που πιάνονταν στις περιοχές αυτές και κυκλοφορούσαν στην διεθνή αγορά είχαν χρώμα πρασινωπό και ανάλογα με την τοποθεσία, οι οριζόντιες γραμμές στο σώμα τους είχαν διαφορετικές παραλλαγές χρωμάτων. Από την δεκαετία του 70 και μετά βρέθηκαν σε κάποιες περιοχές και παραλλαγές του είδους με κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα. Υπάρχουν υποείδη όπως τα X. helleri alvarezi, X. helleri guentherie, X. helleri helleri και τα X. helleri strigatus

Τα αρσενικά στους βιότοπους όπου ζουν έχουν μια ιεραρχική δομή στην συμβίωσή τους. Το πιο δυνατό αρσενικό προστατεύει την περιοχή που έχει επιλέξει και διώχνει τα άλλα αρσενικά από αυτή. Μια ανάλογη συμπεριφορά δείχνουν και στο ενυδρείο και συχνά γίνονται επιθετικά μεταξύ τους. Γι αυτό και είναι προτιμότερο να βάζουμε ένα μόνο αρσενικό με περισσότερες θηλυκές, ή αν το ενυδρείο μας είναι μεγάλο, τουλάχιστον 5 αρσενικά μαζί, για να εκτονώνεται η επιθετικότητα σε περισσότερα άτομα. Δεν δείχνουν όμως καμία επιθετικότητα προς τα άλλα ψάρια του ενυδρείου και αυτό τα κάνει κατάλληλα για ένα κοινωνικό ενυδρείο με περισσότερα φιλήσυχα ψάρια. Δεν πρέπει όμως να τα διατηρούμε με άλλα είδη του γένους Xiphophorus, όπως τα Platys (Xiphophorus maculatus) για να αποφεύγουμε τον υβριδισμό.

Το ενυδρείο που τα φιλοξενεί πρέπει να είναι τουλάχιστον 100 λίτρων με σημεία για να κρύβονται και πολλά φυτά, όπως για παράδειγμα τα γένη Echinodorus, Vallisneria, Ceratophyllum, Egeria κλπ. Παράλληλα χρειάζονται και ελεύθερες ζώνες για να έχουν ελευθερία κινήσεων.

Οι απαιτήσεις τους στην χημεία του νερού είναι τέτοια που θεωρείται εύκολη για τα δικά μας τα μέρη. Η σκληρότητα του νερού μπορεί να είναι 10 μέχρι 20 °dGH και το pΗ πάνω από 7, μέχρι και 8. Η θερμοκρασία 20 °C μέχρι 26 °C, αλλά για μικρό χρονικό διάστημα αντέχουν χωρίς πρόβλημα και θερμοκρασίες μέχρι 30 °C. Επίσης χωρίς πρόβλημα ζουν και σε θερμοκρασίες μέχρι 14 °C - 15 °C  αρκεί να γίνεται η πτώση της θερμοκρασίας σταδιακά. Αυτό τα κάνει κατάλληλα και για α τα έχουμε σε λίμνη από την Άνοιξη μέχρι αργά το Φθινόπωρο, όπου και μεγαλώνουν και αναπαράγονται έντονα.  Πρέπει όμως να έχουμε υπ όψιν μας ότι ψάρια από εκτροφεία, συχνά έχουν διαφορετικές απαιτήσεις και αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες που γίνονται οι επιλεγμένες αναπαραγωγές και οι συνθήκες κράτησης των ψαριών μέχρι να δοθούν στο εμπόριο.

Οι ξιφοφόροι ζουν συνήθως από 3 μέχρι 5 χρόνια, ανάλογα με την ποικιλία.

Η ιδανική διατροφή τους πρέπει να περιλαμβάνει ζωντανές νύμφες κουνουπιών και δάφνιες, αλλά τρώνε χωρίς πρόβλημα και κατεψυγμένες τροφές, καθώς και τροφές σε φυλλαράκι και αποξηραμένες. Αρκεί βέβαια οι τελευταίες να έχουν μεγάλο ποσοστό σε τροφές ζωικές. Παράλληλα χρειάζονται και πρασινάδα και για αυτό τον σκοπό μπορούμε να τους δίνουμε σπανάκι και τροφές με μεγάλη περιεκτικότητα σε φυτικές ουσίες.

Η διαδικασία ζευγαρώματος είναι σχεδόν ίδια με αυτή των Platys.

Σε κάθε γέννα το θηλυκό μπορεί να γεννήσει από 20 μέχρι και 200 μικρά, ανάλογα με το μέγεθος, την ηλικία και την κατάστασή του. Αν ο αριθμός των μικρών είναι μεγάλος τότε γεννιόνται μικρότερα σε μέγεθος. Έχει παρατηρηθεί ότι η προσθήκη φρέσκου νερού στο ενυδρείο μπορεί να οδηγήσει την θηλυκή σε πρόωρη γέννα.

Μετά από 2 ώρες τα μικρά είναι έτοιμα να δεχτούν τροφή, δάφνιες, artemia, αλλά και έτοιμες τροφές για νεογέννητα ζωοτόκων, που διαθέτουν οι περισσότερες εταιρείες.

Τα μικρά τον πρώτο καιρό δεν ξεχωρίζουν σε αρσενικά ή θηλυκά. Διαθέτουν και αρσενικούς και θηλυκούς μορφοποιητές φύλου. Αργότερα αναπτύσσουν αρσενικά ή θηλυκά γεννητικά όργανα. Αν η ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων σταματήσει σε κάποια δεδομένη στιγμή, δημιουργούνται ερμαφρόδιτα άτομα. Πρόκειται για ψάρια που έχουν γεννητικά όργανα και των δυο φύλων και μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτογονιμοποίηση.

Το γονοπόδιο του αρσενικού.

Το αντίστοιχο εδρικό πτερύγιο του θηλυκού.

Στα ζωοτόκα μπορεί να παρουσιαστεί αλλαγή φύλου και συγκεκριμένα από θηλυκό σε αρσενικό. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στους ξιφοφόρους. Ενήλικα θηλυκά μετατρέπονται μετά από μερικές γέννες σε αρσενικά. Το κοιλιακό πτερύγιο μετατρέπεται σε γονοπόδιο ενώ παράλληλα αναπτύσσεται στο κάτω μέρος της ουράς η προέκταση που είναι χαρακτηριστική στα αρσενικά. Στην αρχή τα ξεχωρίζουμε από το σώμα τους που είναι πιο παχύ, όπως των θηλυκών, αλλά με τον καιρό γίνεται και αυτό λεπτότερο. Αυτά τα αρσενικά άτομα είναι συνήθως ανίκανα να ζευγαρώσουν και να γονιμοποιήσουν μια θηλυκή και δεν έχουν την ικανότητα να μετακινήσουν το γονοπόδιο στο πλάι, κάτι που είναι απαραίτητο για την αναπαραγωγική πράξη.

Η ανάπτυξη του σώματος των ατόμων που από νωρίς φαίνονται ότι θα είναι αρσενικά είναι πιο αργή από ότι των θηλυκών. Πρόκειται για τα λεγόμενα πρώιμα αρσενικά. Τα άτομα που γίνονται αργότερα αρσενικά, μέχρι την ηλικία των 8 έως 12 μηνών αναπτύσσονται με τον ίδιο ρυθμό όπως και τα θηλυκά και γίνονται συνήθως πιο μεγαλόσωμα. Αυτή η εξέλιξη επηρεάζεται από ειδικά γονίδια που ρυθμίζουν την ανάπτυξη. Απόγονοι των πρώιμων αρσενικών είναι κατά τα 2/3 αρσενικά σε αντίθεση με τα άλλα αρσενικά που οι απόγονοι τους είναι κατά τα 2/3 θηλυκά. Εκτός αυτού όμως, γενικά απόγονοι νεαρών αρσενικών είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό αρσενικά.

Βιβλιογραφία:

Jaroslav Elias, Petr Dvoràk:  Das Aquarium 416, 4 - 10

Hans J. Mayland: Das Süßwasser Aquarium.

Ulrich Schliewen: Wasserwelt Aquarium GONDROM 2001