Τα ζωοτόκα ψάρια που είναι κατάλληλα για ενυδρείο, είναι από τα πιο δημοφιλή σε όλον τον κόσμο, παρά το γεγονός ότι σαν ομάδα είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη. Φυσικά μιλάμε για τα ζωοτόκα της οικογένειας Poeciliidae, αφού υπάρχουν και άλλα είδη, που όμως δεν είναι τόσο γνωστά στον μέσο χομπίστα.

Ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια Cyprinodontoidae (κυπρίνοι με δόντια στις γνάθους).

Η οικογένεια Poeciliidae περιέχει 31 γένη και συνολικά περί τα 200 είδη. Αυτά τα δεδομένα δεν είναι βέβαια τελειωτικά αφού εξακολουθούν να ερευνώνται και να βρίσκονται νέα είδη.

Τα γένη που είναι αυτή την στιγμή γνωστά είναι τα εξής:

 Τα πιο γνωστά και κοινά είδη είναι τα Guppies Poecilia reticulata, τα Platys Xiphophorus maculatus και οι ξιφοφόροι Xiphophorus helleri και τα Molly Poecilia sphenops και Poecilia velifera. Από αυτά βέβαια ξεκινούν και μια σειρά από ψάρια διασταυρώσεων με πολλά διαφορετικά χρώματα και σχήματα. Σχεδόν σε κάθε κατάστημα ειδών ενυδρείων που θα μπούμε, θα βρούμε κάποια από αυτά τα είδη. Ο λόγος που τα κάνει τόσο δημοφιλή είναι το γεγονός ότι πρόκειται για ψάρια χωρίς μεγάλες απαιτήσεις διατροφικές ή χημείας νερού, αλλά και το ότι γεννούν ψάρια χωρίς να μεσολαβεί η διαδικασία των αυγών που χρειάζεται γνώσεις και φροντίδα για να εκκολαφτούν. Δεν υπάρχει πιο ενθουσιώδης στιγμή για έναν αρχάριο από το να δει τα ψαράκια του να έχουν κάνει μικρά!!! Αυτό είναι φυσικά στόχος όλων όσων ασχολούνται με το χόμπι του ενυδρείου, αφού η αναπαραγωγή είναι ένας από τους στόχους κάθε χομπίστα, αλλά για έναν νέο το γεγονός ότι μπορεί να αγοράσει μερικά ψάρια και μετά από 5-6 μέρες ή και νωρίτερα ακόμα να δει μικρά μέσα στο ενυδρείο του είναι ότι πιο ενθουσιαστικό!!!

Τα ζωοτόκα της οικογένειας Poeciliidae προέρχονται αποκλειστικά από την αμερικανική ήπειρο, ξεκινώντας από τις νότιες περιοχές των ΗΠΑ, το Μεξικό, την Καραϊβική μέχρι την Αργεντινή, αλλά τα πιο πολλά ζουν στην κεντρική Αμερική και τις Αντίλλες.  Σε αυτές τις περιοχές τα συναντάει κανείς σε όλα τα είδη υδάτινων συστημάτων, από τα ορμητικά νερά σε ορεινές περιοχές, σε λίμνες και στάσιμα νερά μέχρι και υφάλμυρα στις εκβολές των ποταμών. Έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις που κάποια από αυτά ζουν στην θάλασσα. Συναντήσαμε Gambusia affinis στην Καλογριά, στον Νομό Ηλείας, όπου ζούσαν μαζί με θαλασσινά ψάρια και μάλιστα σε μεγάλες ομάδες. Δεν είναι περίεργο που λέμε ότι κατάγονται από την αμερικανική ήπειρο και τα συναντήσαμε σε ελληνικά νερά.  Μερικά από τα είδη αυτά, όπως είναι τα Guppies και τα Gambusia affinis τα συναντάμε σε νερά σε πολλές περιοχές του κόσμου. Ο λόγος για αυτή την εξάπλωση είναι το γεγονός ότι αυτά τα είδη τρέφονται με προνύμφες κουνουπιών. Σε συνδυασμό με το ότι πολλαπλασιάζονται πολύ εύκολα χρησιμοποιήθηκαν σε πολλές περιοχές του κόσμου για την αντιμετώπιση των κουνουπιών. Αυτό όμως είχε και το τίμημα του, αφού πολλά ενδημικά είδη που ζουν σε αυτά τα νερά έχουν επηρεαστεί από την παρουσία των νεοφερμένων και κάποια τείνουν να εξαφανιστούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ στην Ελλάδα είναι τα killifish Aphanius fasciatus και ιδιαίτερα τα Valencia letourneuxi. Οι περιοχές που έχουν καταλάβει με αυτόν τον τρόπο είναι η Αυστραλία, η νοτιοανατολική Ασία και όλες οι χώρες της Μεσογείου.

Η προσαρμοστικότητα κάποιων από τα είδη των ζωοτόκων έχει σαν αποτέλεσμα να ξεπερνούν εύκολα μερικά πιθανά λάθη που μπορεί να γίνουν στο ενυδρείο που τα συντηρούμε, αλλά όλα τα είδη έχουν κάποια στάνταρ που πρέπει να τηρούμε για να αναπτύσσονται κανονικά χωρίς προβλήματα. Στο μόνο που έχουν ευαισθησία, είναι όταν ένα ενυδρείο δεν είναι καλά στρωμένο. Θάνατοι ζωοτόκων συμβαίνουν συνήθως σε νέα ενυδρεία, ακόμα και αν έχουμε κάνει τα απαραίτητα για το σωστό ξεκίνημά του.

Τα guppies, τα Platys και οι ξιφοφόροι, αλλά και τα περισσότερα είδη ζωοτόκων, χρειάζονται νερό που δεν θα είναι πολύ μαλακό. Σε νερό με σκληρότητα 5 GH ή και λιγότερη τα ψάρια αρχίζουν να έχουν προβλήματα, όπως ανορεξία και κολλημένα πτερύγια και συνήθως μετά από λίγες μέρες ψοφούν. Τέτοια προβλήματα όμως στην Ελλάδα δεν είναι πολύ πιθανά, αφού τα νερά μας δεν είναι μαλακά στις πιο πολλές περιοχές. Σε κάποια είδη είναι θετική και η προσθήκη μαγειρικού αλατιού αρκεί να εξασφαλίσουμε ότι θα είναι χωρίς συντηρητικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Guppies, στο ενυδρείο των οποίων είναι εξαιρετικά βοηθητική η προσθήκη αλατιού  σε μικρή ποσότητα.

Σε αντίθεση με τα πιο πολλά ψάρια, που το θηλυκό πρώτα γεννά τα αυγά και μετά γίνεται η γονιμοποίηση τους από το αρσενικό, τα ζωοτόκα έχουν αναπτύξει μια δυνατότητα ώστε η γονιμοποίηση να γίνεται μέσα στο σώμα της θηλυκής. Το εδρικό πτερύγιο των αρσενικών, μετά την ενηλικίωσή τους, μετατρέπεται σε όργανο αναπαραγωγής, το γονοπόδιο (που φαίνεται στις φωτογραφίες εδώ), και με αυτό έχουν την δυνατότητα να αποθέτουν σπέρμα μέσα στο αναπαραγωγικό άνοιγμα της θηλυκής. Τα θηλυκά των πιο πολλών ζωοτόκων έχουν την δυνατότητα να αποθηκεύουν το σπέρμα και με αυτό να γονιμοποιούνται τα αυγά περισσότερων από μια γέννα. Έτσι μπορεί να έχουμε μικρά στο ενυδρείο μας έστω και αν προ πολλού δεν υπάρχει κανένα αρσενικό πλέον μέσα σε αυτό. Αυτό έχει πολλές φορές εντυπωσιάσει αρχάριους χομπίστες, όταν για κάποιο λόγο έχουν αγοράσει μόνο θηλυκά άτομα και μετά από αρκετές μέρες διαπιστώνουν ότι κάποιο από αυτά γέννησε!!!

Τα αυγά αφού γονιμοποιηθούν, εκκολάπτονται μέσα στο σώμα της θηλυκής και τις πρώτες μέρες τρέφονται από τον λεκιθικό σάκο. Όταν βρεθούν στο νερό ελευθέρα, έχουν ήδη γίνει τόσο μεγάλα, όσο είναι τα μικρά των ωοτόκων ψαριών της οικογένειας Cyprinodontoidae μετά από 3 εβδομάδες!!! Αυτό κάνει εύκολη την φροντίδα τους, γιατί μπορούν ήδη να τρώνε τροφή που τρώνε και τα ενήλικα άτομα.

Μπορεί η αναπαραγωγή των ζωοτόκων να είναι εύκολη και χωρίς καμία δική μας μεσολάβηση, αλλά δεν είναι το ίδιο εύκολη η επιβίωση των μικρών και αυτό γιατί οι γονείς των περισσοτέρων ειδών έχουν την συνήθεια να τρώνε τα μικρά τους. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα υπάρχουν στο εμπόριο οι γεννήστρες. Δεν πρόκειται παρά για ένα πλαστικό κουτί, το οποίο είναι χωρισμένο σε δυο μέρη με μια οριζόντια σκάρα. Στο πάνω μέρος μπαίνει η θηλυκή και όταν γεννά, τα μικρά περνούν μέσα από την σκάρα στο κάτω μέρος όπου η μητέρα δεν μπορεί να τα φτάσει. Αυτή η γεννήστρα μπαίνει μέσα στο ενυδρείο που έχουμε και τα αλλά ψάρια και είναι μια λύση για κάποιον που έχει μόνο ένα ενυδρείο χωρίς την δυνατότητα ενός δεύτερου. Η γεννήστρα όμως έχει και τα μειονεκτήματα της, γι’ αυτό και δεν είναι η καλύτερη λύση. Έχει παρατηρηθεί ότι πολύ συχνά η θηλυκή γεννά, και κάποια από τα μικρά πέφτουν στο πυθμένα της γεννήστρας, αλλά μετά από μερικές ώρες ψοφούν. Αυτό μου έχει συμβεί και εμένα τις εποχές που είχα κάποια είδη ζωοτόκων και αρχικά έψαχνα να βρω την αιτία σε ασθένειες ή στην ποιότητα του νερού. Κάποιοι το πήγαν πάρα πέρα και θεώρησαν ότι ο λόγος της θνησιμότητας είναι ότι τα μικρά δεν έχουν την δυνατότητα να γεμίσουν την νηκτική κύστη τους με αέρα, αφού δεν ανεβαίνουν καθόλου στην επιφάνεια του νερού. Αυτό όμως δεν ισχύει, γιατί τον απαραίτητο αέρα τον παίρνουν μέσα από το νερό, χωρίς να χρειάζεται να ανέβουν στην επιφάνεια και να έρθουν σε επαφή με τον ατμοσφαιρικό αέρα. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για πρόωρες γέννες και αιτία είναι το στρες της θηλυκής από την διαδικασία σύλληψής της και από την προσπάθεια να βγει από την γεννήστρα. Το στρες την κάνει να γεννά τα μικρά πριν την ώρα τους. Αυτό το αναφέρουν και πολλοί άλλοι που είχαν αυτή την εμπειρία. Σαν λύση θεωρείται η τοποθέτηση της θηλυκής μέσα στην γεννήστρα αρκετά πριν από την γέννα. Σε αυτή την περίπτωση όμως μπαίνει το θέμα της βασανιστικής παραμονής του ψαριού για μέρες μέσα σε έναν χώρο πολύ μικρό, κάτι που δεν είναι και η καλύτερη διατήρηση και φροντίδα για το ψάρι μας.

Η λύση λοιπόν δεν είναι παρά η κατασκευή ενός άλλου μικρού ενυδρείου, το οποίο θα χρησιμοποιούμε μόνο για να γεννούν τα ψάρια μας. Ένα τέτοιο ενυδρείο αρκεί να είναι περί τα 15 ή ακόμα καλύτερα 20 λίτρα. Μπορεί να γίνει με τον ίδιο τρόπο που κατασκευάζεται μια γεννήστρα, αλλά σε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση διαθέτουμε για την μητέρα περισσότερα λίτρα και άρα μπορούμε να την αφήσουμε για μερικές μέρες εκεί χωρίς να είναι σε μισό λίτρο νερό. Μια σκάρα στην μέση του ενυδρείου εξασφαλίζει τα μικρά για όσο θα είναι στο ίδιο ενυδρείο με την μητέρα. Ένα τέτοιο ενυδρείο μπορεί να λειτουργεί με ένα μικρό φίλτρο με σφουγγάρι.

Σε περίπτωση που δεν διαθέτουμε δεύτερο ενυδρείο, η αμέσως επόμενη λύση είναι να φροντίσουμε το ενυδρείο μας να έχει πολλά φυτά, ώστε να βρίσκουν καταφύγιο τα μικρά τις πρώτες ώρες. Κατάλληλα φυτά για αυτό τον σκοπό είναι τα φυτά με λεπτό και πυκνό φύλλωμα, καθώς και φυτά που επιπλέουν, αφού τα μικρά συχνά επιλέγουν την επιφάνεια του νερού για να κρυφτούν. Μετά την γέννα μπορούμε να τα πιάσουμε και να τα βάλουμε σε μια γεννήστρα μέσα στο ενυδρείο, μέχρι να αποκτήσουν μέγεθος τέτοιο που να μην κινδυνεύουν από τα ενήλικα άτομα. Σε ένα πραγματικά πυκνοφυτεμένο ενυδρείο, επιβιώνουν πολλά μικρά ακόμα και αν δεν ασχοληθούμε καθόλου μαζί τους.

Κάτι που πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας αν αποφασίσουμε να κρατήσουμε στο ενυδρείο μας ζωοτόκα ψάρια είναι ότι δεν πρέπει να βάλουμε μαζί διαφορετικά είδη που μπορούν να ζευγαρώσουν μεταξύ τους. Με αυτό εννοώ τους ξιφοφόρους (Xiphophorus helleri), τα Platys (Xiphophorus maculatus)  και τα Xiphophorus variatus. Αν δεν προσέξουμε κάτι τέτοιο θα έχουμε σύντομα μερικά υβρίδια στο ενυδρείο μας και δεν θα ξέρουμε τι είναι και σε ποιο είδος ανήκουν.

Poecilia velifera

Η διατροφή των ζωοτόκων θεωρείται γενικά εύκολη υπόθεση, αφού μπορούμε να τα ταΐζουμε τροφή σε νιφάδες και γενικά αποξηραμένη τροφή χωρίς πρόβλημα. Ακόμα και οι αναπαραγωγές είναι δυνατές ταΐζοντας μόνο τέτοιες τροφές, κάτι που σε άλλα είδη θεωρείται πολύ πιο δύσκολο. Όμως είναι λογικό ότι όσο καλή και αν είναι μια αποξηραμένη τροφή, (και σήμερα υπάρχουν πραγματικά καλές αποξηραμένες τροφές) δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ζωντανή ή την κατεψυγμένη. Αν για κάποιους λόγους θεωρούμε δύσκολο να τους δίνουμε artemia ή δεν έχουμε την δυνατότητα να πιάνουμε προνύμφες κουνουπιών και να τα ταΐζουμε, μπορούμε τουλάχιστον να τους δίνουμε τροφές κατεψυγμένες. Για κάτι τέτοιο αρκεί να έχουμε στο σπίτι μας ψυγείο με κατάψυξη, αφού οι κατεψυγμένες τροφές δεν είναι ιδιαίτερα ακριβές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι οι κατεψυγμένες τροφές πρέπει να πλένονται καλά πριν το τάισμα, για να φεύγουν όλα τα υγρά που υπάρχουν μέσα στην συσκευασία. Μόνο έτσι θα έχουμε τα ψάρια μας σε καλή κατάσταση και θα βλέπουμε τα πραγματικά χρώματα τους. Αν έχουμε αναπαραγωγές ταΐζοντας μόνο αποξηραμένες τροφές είναι πολύ πιθανό μετά από μερικές γενιές να σταματήσουν να αναπαράγονται και να μην φτάνουν ποτέ το τελικό τους μέγεθος.

Ευχαριστούμε τον Jurgen Boehm για την παραχώρηση των φωτογραφιών.